Vera - 01.12.1984, Qupperneq 51

rT1enn. Einræði þeirra er svo fornt, að það
n®r jafnvel til tungumáls okkar. Það er
sagt maður til að merkja bæði karl og
konu, það er sagt barn til að merkja bæði
sveinbarn og meybarn. . .” (bls. 15) Á
ítölsku. í íslensku er barn hvorugkyns og
því hefði e.t.v. mátt láta konuna ávarpa það
í því kyni, nema á þeim stundum, sem hún
kyngreinir ófætt barn sitt sjálf. Því stund-
um óskar hún sér þess að það verði stúlka
fremur en drengur — stundum drengur
fremur en stúlka. í þeim köflum lýsir hún
hverju við er að búast eftir því hvort verður.
„Skeyttu því engu þótt ég kalli þig barn”
(bls. 17) má skilja sem svo að fóstrið eigi
engu að skeyta þvi þótt hún ávarpi það í
karlkyni — það er eini kosturinn sem hún
hefur. Kona hefði máske fundið aðrar
ÍN GUNNLAUGSDÚTTIR
»Sárt að vera sekur”
Álfrún Gunnlaugsdóttir: Þel
Mál og menning, 1984.
195 bls.
I hitteðfyrra kom út smásagna-
safnið „Af manna völdum eftir”
Álfrúnu Gunnlaugsdóttur. Nú er
fyrsta skáldsagan hennar, „Þel”
komin út. Hér er samt enginn
byrjandi á fetð, Álfrún hefur feng-
ist við bókmenntir í mörg ár og
hún kemur nú fram sem þroskað-
ur og fær rithöfundur. „Þel” er
Irábærlega vel unnin saga. Þar fer
saman góð frásagnartækni og
listfengi höfundar.
I þessari bók er það karlmaður sem seg-
ir söguna. Rammi sögunnar er dagur í lífi
Þessa manns. Það er dagurinn sem Einar,
besti vinur hans, er jarðaður og Una, eigin-
k°na hans, fer frá honum. Líf þessara
þri99ja persóna hefur fléttast saman á sér-
stakan hátt: þeir Einar, vinir og skólabræð-
Ur kynntust Unu, fallegri stúlku sem vann
1 mjólkurbúð. Una og Einar urðu elskend-
Ur. en Einar yfirgaf Unu og fór til Spánar að
læra. Síðan giftist Una sögumanni. Sögu-
maður átti trúnað þeirra beggja og þennan
dag rifjast upp fyrir honum margt það sem
þau hafa sagt honum og blandast saman
við eigin minningar hans, gömul atvik og
ný.
Frásögnin er byggð þannig upp, að rað-
aö er saman ólíkum brotum, stuttum
myndum, sundurlausum til að byrja með,
en raðast smátt og smátt saman í heillega
mynd. Hér beitir höfundurvandmeðfarinni
frásagnaraðferð, sem hún reynist hafa
mjög góð tök á.
Þetta er spennandi saga. Hún vekur
strax áhuga og forvitni lesanda, sem raðar
brotunum saman og tekur þannig meiri
þátt en ella i sköpun sögunnar.
Sagan gerist bæði á íslandi og erlendis.
Oft er skipt um sögusvið. Stundum er svið-
ið mjög kunnuglegt: Reykjavík Ijósum
prýdd á Þorláksmessukvöld, en stundum
mjög framandi: götulíf í Barcelona
skömmu fyrir jól, fólkið í bænum kastar frá
sér töskum og innkaupapokum og stígur
dans við katalónska músík. Höfundi tekst
að lýsa umhverfi og andrúmslofti svo vel
að lesanda bregður ekki við þótt hann sé
eina stundina staddur uppi í sveit á íslandi
og aðra stundina í latínuhverfinu í París.
Lýsingarnar eru ekki margorðar, en hnit-
miðaðar og myndrænar.
Sagan gerist í tveim ólíkum heimum,
annars vegar er íslenskt þjóðfélag, hins
vegar einræðisríki Francos á Spáni. Sag-
an fylgir íslendingnum, Einari, í þessu
framandi umhverfi. Einar kynnist suður-
amerískri stúlku, Yolöndu og kunningjum
hennar, sem reynast vera í andspyrnu-
hreyfingu gegn fasistastjórninni. Til að
byrja með hefur Einar engan skilning né
áhuga á þessum aðstæðum og gerir sér
ekki grein fyrir þeirri hættu sem kunningjar
hans leggja sig í. Þó kemur að því að Einar
fær aö kynnast því af eigin raun heldur
óþyrmilega.
Á íslandi lýsir sagan fólki sem býr við
ólíkar aðstæður. Annars vegar er fjöl-
skylda sögumanns, rík og fín, faðirinn á
fyrirtæki og leggur alla áherslu á að sonur-
inn komi sér vel fyrir í þjóðfélaginu. Hins
vegar er heimili Unu í Höfðaborginni,
þrengsli, fátækt og erfiö vinna.
Líf þeirra Einars og sögumanns hefur á
margan hátt orðið ólíkt. Einar taldi sig vera
efni í listamann og fór til útlanda að þroska
hæfileika sína eins og hann haföi lengi
dreymt um. Á Spáni gerði hann þó lítiö
annað en að leggjast í drykkjuskap. Sögu-
maður festist hins vegar í borgaralegri til-
lausnir áslíku þýðingarvandamáli en karl.
Hvað um þessar athugasemdir, held ég
Halldór Þorsteinsson eigi hrós skilið fyrir
verkið. Sjálf er bókin bráðfalleg, brotið í
þægilegri stærð og kápan í rauninni í sam-
ræmi við efni bókarinnar, sem þó kann að
vera túlkunaratriði! Mér finnst dónalegt að
geta hvergi um höfund útlits.
Ms
veru fjölskyldu sinnar, þrátt fyrir ýmsa
uppreisnartilburði. Hann fer að vinna í fyr-
irtæki föður síns og lætur líf sitt snúast um
það eitt að afla peninga. Una, konan hans,
á mikinn þátt í að sögumaður hættir námi
og velur þessa leið.
Eins og áður kom fram er það karlmaður
sem segir söguna. Höfundur er mjög trú
þessu sjónarhorni sínu og lýsir konum
stundum eins og karlmenn sjá þær. En líf
og reynsla kvenna er einnig mikilvægt við-
fangsefni. Ef til vill er þetta fyrst og fremst
saga Unu, stúlku sem er fórnarlamb
erfiðra aðstæðna og þeir félagar eru báðir
sekir um að hafa misnotað, þótt báðir
ímynduðu sér að þeir elskuðu hana. Una
þráir aö eignast barn, en getur það ekki
eftir fóstureyðingu, sem þau Einar létu
framkvæma skömmu áður en hann stakk
af til Spánar. Una þráir að hafa líf kringum
sig og fyllir allt húsið með blómum. En það
dugir skammt:
Blómin hennar Unu döfnuðu ekki.
Ég sagði að það væri ekki nema von,
þau vantaði birtu. Og dag einn voru
blómin horfin.
Þetta er um leið lýsing á lífi Unu sjálfrar.
„Sárt að vera sekur” er setning sem
gengur gegnum bókina og tengist einkum
Einari sem kvelst af samviskubiti af því að
hafasvikið Yolöndu. í lokbókarinnar horfir
málið öðruvísi við og spurningin um sekt
fær víðari skírskotun.
„Þel” er bók sem er laus við allar ein-
faldanir. Hún lýsir ólíku fólki við ólíkar að-
stæður og kemur glöggt fram, að víða er
pottur brotinn. Þetta er raunsönn lýsing á
lífinu eins og það er, margræð og flókin
eins og lífið sjálft. Það er einkennandi fyrir
frásagnaraðferð bókarinnar að höfundur
leggur ekki dóm á persónur né atburði.
Lesanda er látiö eftir að draga ályktanir.
Engu að síður eða kannski einmitt þess
vegna er „Þel” áleitin sága, sem vekur
margar spurningar. Yolanda segir stund-
um við Einar: „Aldrei viltu sjá nema það
sem út snýr”. Við lestur þessarar sögu
vakna einmitt spurningar um það sem býr
innra með manninum, um sekt mannsins,
lífið og tilgang þess, um vandann að vera
til.
Margrét Eggertsdóttir.
51