Vera - 01.06.2003, Side 37

Skipting ellilífeyrisréttinda
»Lífeyrismál landsmanna hafa verið mikið til umræðu síðustu ár og hafa tölu-
verðar breytingar jafnframt verið gerðar á lífeyriskerfinu. Fyrir nokkrum árum
fengu til dæmis bankar og verðbréfafyrirtæki leyfi til að starfrækja lífeyrissjóði
og ekki eru nema fjögur ár síðan einstkalingum stóð til boða að greiða aukalega
í lífeyrissjóði með tilkomu séreignarsjóða. Ein athyglisverð breyting sem hefur
átt sér stað á síðustu árum er ákvæði um skiptingu ellilífeyrisréttinda á milli
hjóna og sambúðaraðila sem tryggir stöðu þess sem er með lakari lífeyrisrétt-
indi við skilnað og fráfall maka.
*
Annar maki með talsvert meiri lífeyrisréttindi
Hjá þeirri kynslóð sem nú er að komast á eftirlaun var ekki
óalgengt að konur væru alfarið heimavinnandi, auk þess
sem háskólamenntun var ekki nærri því eins algeng og
hún er í dag á meðal kvenna. Þær konur sem voru útivinn-
andi voru því fáar og oft á tíðum í láglaunastöðum. Við
slíkar aðstæður eru ellilífeyrisréttindi kvenna mjög léleg
enda eiginmaðurinn sá sem var útivinnandi og sá að
mestu um framfærslu fjölskyldunnar og þar af leiðandi
með betri ellilífeyrisréttindi.
Tímamótadómur
Árið 2002 féll dómur í Hæstarétti sem snerist um lífeyris-
mál hjóna en dómurinn þótti sæta nokkrum tíðindum og
var talinn geta orðið fordæmisgefandi. Málavextir voru
þeir að hjón skildu eftir tæplega 20 ára sambúð og hjóna-
band. Maðurinn hafði allan þann tíma verið útivinanndi
meðan konan sá um heimilið og umönnun tveggja barna
þeirra og hafði því litlar sem engar tekjur. Við skilnaðinn
gerði konan hins vegar kröfu til þess að fá peningagreiðslu
frá manninum vegna lífeyrisréttindanna og lauk því máli á
þann veg að maðurinn greiddi konunni ákveðna upphæð.
ellilífeyrinn greiddan óskiptan á ný. Hafi maki sjóðfélaga
greitt iðgjöld til annars lífeyrissjóðs fær sá sem eftir lifir
makalífeyri frá þeim lífeyrissjóði. Einnig er hægt að skipta
áunnum réttindum en það þarf að eiga sér stað í síðasta
lagi sjö árum áður en taka lífeyris getur fyrst hafist. Að síð-
ustu segir að hægt sé að skipta þeim réttindum sem munu
ávinnast í framtíðinni.
Skipting réttinda getur verið tvíbent
Skipting ellilífeyrisréttinda verður að teljast mikið fram-
faraskref, einkum í tilvikum þar sem annar aðili hverfur af
vinnumarkaði um tíma eða með umtalsvert lægri laun og
hefur því lakari lífeyrisréttindi. Þá er líka kostur að áunnin
ellilífeyrisréttindi koma til skipta við skilnað og að við frá-
fall erfir eftirlifandi maki helming lífeyrisréttinda auk þess
sem hann fær greiddan makalífeyri.
Lífeyrisréttindi hvors um sig geta aftur á móti verið mis-
góð og annað hjóna haft töluvert slakari lífeyrisrétt. Þar
sem hjón hafa gert með sér samning um skiptingu ellilíf-
eyrisréttinda getur komið upp sú staða að það hjóna sem
er með lakari lífeyrisréttindin falli fyrr frá og þá fær hinn
aðilinn helming af lífeyrisrétti hins látna og heldur einung-
Ákvæði ílögumfrá 1997
Frá árinu 1997 hefur verið ákvæði í lögum sem gerir hjón-
um kleift að skipta ellilifeyrisréttindum með sér en fram að
þessu hafa afar fáir nýtt sér þau réttindi. Þar segir að hjón
og fólk í óvigðri sambúð eða staðfestri samvist geti gert
samkomulag með sér um skiptingu ellilifeyrisréttinda.
Skipting ellilífeyrisréttinda er valkvæð og er hún þríþætt. [
fyrsta lagi er hægt að skipta greiðslum sem nú þegar eru
hafnar, í öðru lagi er hægt að skipta þegar áunnum lífeyr-
isréttindum og í þriðja lagi er hægt skipta þeim lífeyrisrétt-
indum sem munu ávinnast í framtíðinni.
Skipting réttinda í fortíð, nútíð og framtíð
Hægt er að skipta greiðslum ellilífeyris sem þegar eru
hafnar. Útgreiddur lífeyrir er skattskyldur og greiðir við-
takandi ellilífeyris skatt af þeim hluta sem hann fær
greiddan. Við fráfall sjóðfélaga falla greiðslur til maka nið-
ur en falli maki sjóðfélaga hins vegar frá á undan fær hann
ÁRIÐ 2002 FÉLL DÓMUR í HÆSTARÉTTI SEM SNERIST
UM LÍFEYRISMÁL HJÓNA EN DÓMURINN ÞÓTTI SÆTA
N0KKRUM TÍÐINDUM 0G VAR TALINN GETA 0RÐIÐ
FORDÆMISGEFANDI
is helmingi af sínum rétti. Þá er einnig líklegt að makalíf-
eyrir sé einnig slakur. Dæmið getur hins vegar líka orðið á
hinn veginn þegar sá aðili sem er með betri lífeyrisréttindi
fellur frá á undan. Þá nýtur það hjóna sem eftir lifir mun
betri réttinda og makalífeyrisréttinda að auki.
Nánari upplýsingar um skiptingu ellilífeyrisréttinda er
hægt að nálgast á vefsíðum flestra lífeyrissjóða og hjá
Landssamtökum lífeyrissjóða, www.ll.is.
vera / 3. tbl. / 2003 / 37
Þórhildur Einarsdóttir