Freyr - 15.01.1982, Blaðsíða 54

Bjarni Arason
Veiðihlunnindi og hefðbundinn land-
búnaður
Veiði ferskvatnsfisks hefur frá upphafi byggðar í landinu haft umtalsverða þýðingu fyrir
afkomu þjóðarinnar. I fornsögum okkar er víða sagt frá veiði í ám og vötnum og þar kemur
fram að deilurum veiðiréttleiddu ástundum til mannvíga. Höfuðregla mun alla tíð hafa verið
að veiðiréttur fylgdi landi þótt út af því gœti brugðið einkum á síðari öldum samanber
veiðiítök einstakra jarða, einkum kirkjujarða, í landareignum annarra jarða. ítök voru þá
engan veginn bundin við veiðihlunnindi. Pau gátu verið margvísleg gæði önnur, svo sem
skógarhögg, beit, slægjur og reki svo að eitthvað sé nefnt.
Víst er, að nýting veiðihlunninda
var víða fastur liður í búrekstrinum
og í sumuni tilfellum ekki lítils
virði. Þegar lífsbaráttan var svo
mjög bundin því að afla matar og
hungurvofan var oft á næstu grös-
um, var hestburður af silungi eða
laxi ekki þýðingarlítil verðmæti.
Að sjálfsögðu var þýðing þessa
bjargræðisvegar misjöfn eftir hér-
uðum. Réði þar bæði hversu mikil
veiðihlunnindi voru og hver að-
staða var til að afla fiskjar úr sjó.
Veiði lax og göngusilungs er
mjög árstíðabundin og veiði fellur
mest á þann tíma þegar annir eru
mestar við heyöflun eða á þann
tíma, sem kallaður var hábjarg-
ræðistíminn í mínurn barndómi.
Þessi tími var jafnframt sá tími er
matsæld var mest í búi en örðugast
að forða mat frá skemmdum.
Veiði göngufisks hefur því ekki
fallið vel að venjulegum búrekstri.
Tæki til að veiða göngufisk, lax og
silung, voru líka ófullkomin, a. m.
k. til veiða í stærri vatnsföllum.
Ádráttarnetið var það tæki sem
mestan afla gaf, þar sem því varð
við komið en annars staðar varð að
notast við lagnet og auk þess mun
ljóstur eða fiskspjót hafa verið
notað eitthvað t. d. í Borgarfirði en
það hefur varla verið stórvirkt
veiðitæki. í mörgurn veiðiám var
veiðin bundin að mestu við fáa
veiðistaði þar sem fiskur stöðvaðist
vegna gönguhindrana. Króknet
eins og nú er veitt í í stærstu veiði-
ám okkarþekktust ekki hér á Iandi
fyrr en seint á 19. öldinni og und-
antekningar voru að laxakistur
væru notaðar til veiði. Þessi skort-
ur fullkominna veiðitækja leiddi til
þess að í stærri ánum hefur veiði
verið mest stunduð á riðstöðvum
ofanvert í ánum, þar sem vatn var
minna.
Sagan um laxinn á Gilsbakka,
sem var svo leiðigjarn að hundar
gengu út ef hann var nefndur ber
vitni um mikla laxveiði í Kjarará í
Iandi Gilsbakka tugi kílómetra frá
sjó. Þessi saga hljómar undarlega í
eyra þess, sem borðar nýjan ný-
genginn lax einu sinni eða tvisvar á
ári. Entrúlegerhúnfyrirþannsem
hefur borðað lax sem veiddur er
leginn og síðan geymdur nokkra
daga í sumarhita.
Nýting veiðivatna með stað-
bundna fiskstofna, eða vatnasil-
ung, hefur fallið betur að hinum
venjulega búskap. Þar var hægt að
stunda veiðina þegar aðrar annir
kölluðu ekki að. Þannig sátu Mý-
vetningar löngum við dorg milli
mála á vetrum og bændur úr upp-
sveitum Borgarfjarðar lágu við á
Arnarvatnsheiði með net og dorg
seint á haustin. Afla þann sem þá
fékkst var líka auðveldara að
geyma um tíma en sumarafla.
Þannig varð silungsveiði í vötnum
notadrýgri en veiði göngufisks og
hver þyngdareining afla ekki síðra
búsílag en iax, sem nú þykir mun
verðmætari fiskur.
Þannig var þetta á árum áður
eða fyrir þá atvinnubyltingu, sem
við höfum nú búið við hátt í öld.
Atvinnubyltingu, sem hefur gjör-
breytt öllu okkar verðmætamati,
atvinnuháttum og hugsunarhætti.
Nauðsyn er að hyggja að fortíðinni
til þess að öðlast dýpri skilning á
því sem er í dag, aðstæðum okkar
94 — FREYR