Freyr - 15.01.1982, Blaðsíða 55

og hugsunarhætti, sem breytist
alltaf nokkru síðar en aðstæðurn-
ar, sem móta hann.
Um og laust fyrir síðustu alda-
mót hefjast breytingar á nýtingu
veiðinnar þessar breytingar ná þá
a. m. k. í fyrstu aðeins til Iaxveið-
innar.
Með tilkomu króknetanna sem
berast hingað frá Noregi sköntmu
fyrir síðustu aldamót verður fyrst
hægt að veiða lax við árósa og í
stóránum neðanverðum í verulegu
ntagni. Þá flytjast veiðihlunnindi,
sem áður voru ofan til í ánum til
jarða við árnar neðanverðar. Jafn-
framt opnast markaður fyrir veið-
ina, laxinn. Farið er að flytja út
saltaðan, ísaðan og niðursoðinn
lax. Mikið veiðimagn sem hægt er
að breyta í peninga verður til þess
að veiðiskapur verður árvisst
tímabundið starf á allmörgum
jörðum í Borgarfirði og við fleiri
helstu laxár landsins. Um svipað
leyti fara breskir sportveiðimenn
að venja hingað komur sínar, taka
ár á leigu og stunda hér stangaveiði
í fríum sínum. Þeir kenna jafn-
framt íslendingum þessa íþrótt.
Leiga á veiðirétti var lág á þessum
fyrstu árum stangaveiðinnar enda
Island á þeim árum láglaunasvæði
jafnvel á breska vísu, og ekki mun
veiðileigu hafa verið deilt út eftir
neinni arðskrá. Þó er víst að þessir
erlendu veiðimenn komu með
peninga inn í landið og þeir komu
líka með framandi menningar-
strauma sem urðu mörgum þeirra,
sem komust í snertingu við þá til
aukins þroska og reisnar. Tímabili
þessara erlendu veiðimanna fer að
hnigna á fyrri heimstyrjaldarárun-
um og segja má að því ljúki við
upphaf síðari heimstyrjaldarinnar.
Er hér var komið hafði myndast
mnlendur markaður fyrir veiði-
•eyfi. Á þessum markaði fékkst
ekki hátt verð. í mörgum tilfellum
var leigan lægri en verðmæti aflans
koniið á land. Það er svo upp úr
1970 að samkeppni erlendis frá fer
að gæta í sölu veiðileyfa á ný og þá
stígur verðið verulega og fær nýja
viðmiðun eða viðmiðun við hlið-
stæð veiðileyfi á erlendum mörk-
uðum. Nú er verð á iaxi seldum á
fæti ef svo mætti segja, rúmlega
fiskverðið og upp í það að vera
fyllilega tvöfalt fiskverðið í bestu
veiðiánum.
Stangaveiðin hefur því yfirburði
yfir netaveiði tii nýtingar á þessum
hlunnindum og hlýtur að verða í
fyrirsjáaniegri framtíð sú veiðiað-
ferð er aðallega verður beitt við
laxveiði. Það að leggja af netaveiði
á þeim svæðum, sem hún er enn
stunduð er nánast skipulagsatriði
það er skipting tekna milli veiði-
réttareigenda og ef til vill, sent ég
er raunar ekki trúaður á, spurning
um olnbogarými fyrir veiðimenn
við árnar. Þessi þróun laxveiði,
sem hér hefur verið Iýst hefur haft
það í för með sér að veiðinýting
kemur ekki beinlínis við hvern ein-
stakan bónda. Veiðifélögin hafa
tekið að sér að leigja eða selja
veiðileyfin og öll samskipti við
leigutakana þannig að veiöimálin
snerta ekki hvern einstakan veiði-
réttareiganda á beinan hátt. Fisk-
ræktin, það er bygging og lagfæring
fiskvega, kaup og slepping seiða o.
fl. var um tíma að mjög verulegunt
hluta í höndum leigutaka veiði-
réttar, sem höfðu í mörgum tilfell-
um frumkvæði í þessu starfi. Nú er
að verða og hefur orðið breyting
hér á. Veiðibændur hafa áttað sig á
nauðsyn þess að þeir tækju þessi
ntál í sínarhendur. Að til frambúð-
ar verður réttur þeirra til þessara
hlunninda því aðeins tryggður að
þeir haldi þeim við og auki, en hirði
ekki aðeins af þeim arðinn. Að
þessu hefur einnig verið unnið eftir
félagslegum leiðum enda tæpast
gert á annan hátt.
Þessi þróun laxveiðimála hefur
ekki verið öllum sársaukalaus.
Óneitanlega var viss ljómi yfir því
fyrir bóndann að geta, kannski að
loknu dagsverki, gengið niður að á
og rennt fyrir lax eða tekið góða
gesti með sér til að njóta þar un-
aðsstunda þegar hugurinn girntist.
Þessi þróun hefir þó gengið hljóð-
látlega og átakalítið. Henni hefur
fylgt fjárhagslegur ábati fyrir að
kalla alla, sem eiga hlut að, að vísu
mismikill, og dreifing tekna til
margra jarða og bænda sem í reynd
nutu engra veiðihlunninda þótt
þeir ættu land að veiðiá. Þá hefur
hin félagslega sameign fallið vel að
rótgróinni félagsstarfsemi bænda-
stéttarinnar og fallið saman við
hliðstæða þróun á öðrum sviðum
starfs þeirra. Þannig hafa sláturhús
í sameign bænda tekið að sér slát-
urstörfin, sem áður voru unnin
heima, og mjólkurbúin tekið að sér
að gera osta og smjör úr mjólkinni,
sem áður var skilin heima, og svo
mætti telja lengur.
Þetta var um þróun í nýtingu
laxveiðihlunninda.
Ég hefi áður að því vikið að sil-
ungsveiði var í árdaga ekki metin
síður til hlunninda en laxveiði.
Þróun í nýtingu hennar hefur verið
með mikið öðrurn hætti en þróun
laxveiðinnar. Hér verður ekki rætt
um göngusilung. Veiði á honum er
mjög oft tengd Iaxveíði og auka-
geta með henni en oftar en hitt er
hún lítils metin og vantalin. Veiði-
vötn er víða að finna þar sem áður
veiddist vel, til mikilla búdrýginda.
Margt hefur orðið til þess að sókn í
þessi vötn hefur stórminnkað eða
fallið niður meðöllu. Matarskortur
í búi hefur horfið þannig að bjarg-
arleysi er ekki lengur sú hvöt er
drífur menn til veiða. Bættarsam-
göngur og frystikista í búri hafa séð
fyrir því að ekki þarf lengur til
veiða til að bæta sér í munni með
nýmeti og fækkun fólks við bústörf
og jafnara vinnuálag árið um kring
hafa eytt „dauðum" stundum frá
búrekstrinum, sem áður voru ef til
vill notaðar til að dunda við veiði-
FREYR — 95