Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1922, Blaðsíða 60

26
TÍMARlT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ISLENDINGA.
Kolbrúnarskaldi gaf liún laulc-
graut að eta til að forvitnast
um live liæj;tulegt væri sár hans,
“því at kendi af laukinum ef á hol
var.” En hann þáði ekki graut-
inn eins og kunnugt er. “Ekki
hef ek grassótt” mælti Þormóður.
Snemma munu menn hafa tekið
upp á því að nota hvera og laugar
eitthvað til lækninga. Ætla má,
að Snorralaug í Reykliolti hafi í
þeim tilgangi verið notuð. Blef-
ken getur í ferðabók sinni 1613 um
heita laug- nálægt Þjórsárholti, sem
notuð var til lækninga. 1 Klofa
og Þjórsárholti voru notuð þurra-
böð um langan tíma, eftir því sem
Bjarni Pálsson landlæknir segir
fi'á, og munu þess háttar lækning-
ar máske víðar liafa verið tíðkað-
ar. (Sjá Landafræðissögu Þorv.
Thoroddsens). Annars er fátt í
frásögur fært um nokltra heilsu-
staði fyrir almenning.
III.
Sáralækningar voru á mjög lágu
stigi á miðöldunum. Líkskurður
var bannaður og krufning. Þess
vegna fékst lítil þekking á bygg-
ingn mannslíkamans. Læknisfræði
Grikkja og Rómverja, sem staðið
liafði í blóma, var fallin í
gleymsku, þar til Arabarnir fluttu
þau fræði aftur til Yesturlanda.
Sáralæknar voru flestir lítt
mentáðir og fór oftast saman að
vera rákari og lœknir. Voru þeir
kallaðir bartskerar (bart þýðir
skegg), o g þess konar læknar
veittu særðum mönnum hjálp í
hernaði. Svíar kölluðu þá felt-
skera, eins og margir kannast við,
sem lesið hafa sögur Z. Topeliusar
frá 30 ára stríðinu. En margir
bartskerar fengu mikla æfingu og
lærði hver af öðrum. Urðu sumir
leiknir í ýmsum aðgerðum eins
og t. d. að taka limi af mönnum,
skera í ígerðir og gera við kvið-
slit. Ferðuðust þeir þá um og
fóru til ýmsra landa, höfðu góðar
tekjur og- fór mikið orð af sumum.
Þegar þeim tókst sérlega vel,
hækkuðu þeir í tigninni og* voru
kallaðir doktorar eða meistarar.
Var ]>að einkum, ef þeim hafði tek-
ist að lækna tigna menn, konunga
og drotningar. Sumir höfðu það
einkum ó hendi, að skera burt
meinsemdir og gera við kviðslit
(kallaðir bruchschneiders á þýzku,
bruch=d. brok=kviðslit). Var til
]>ess tekið, hvað sumir voru hand-
fljótir. Þeir voru klæddir í síð-
liempu og grúfðu með upphneptri
kápunni yfir sjúklingnum meðan
aðgerðin fór fram, til þess að
aðrir ekki sæju aðferðina, er þeir
notuðu. Hundur fylgdi þeim og
var til taks að gleypa æxlið eða
annað, sem burt var skorið af
holdi, og fór venjulega saman, að
óperatíónin var á enda kljáð jafn-
snennna og heyrðist skella í skolt-
um hundsins.
Á skipum Hamborgar - kaup-
manna kornu stundum bar'tsker-
ar*) þýzkir hingað til lands og eru
það hinir fyrstu æfðir sáralæknar,
sem liér fara sögur af. Þegar
kom from á 16. öld, dvöldu þeir
oft hér um tíma og þess voru
dæmi, að þeir settust að fyrir fult
og alt, eins og enski bartskerinn
*) Sjá Jón A'Sils: Saga Einokunarinnar,
og porv. Thorddsen: LandfræSisaga.