Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2005, Side 209

Til að meta hvort nítrat á þessum vatnsverndarsvæðum væri hærra en bakgrunnsgildi
fyrir grunnvatn á láglendi var gert t-próf eins úrtaks. Bakgrunnsgildið er 0,1 mg/1 og
meðaltalið fyrir svæðin er 0,22 mg/1. Niðurstaðan sýnir að það er marktækur munur þar
sem nítratgildið er hærra en náttúrulegt gildi og hægt er að segja með 95% vissu að
meðalgildi á verndarsvæðum vatnsveitna sé hærra en bakgrunnsgildi (t=2,38 og
p=0,026). Við getum sagt með 95% vissu að nítratmagn í grunnvatni á verndarsvæðum
vatnsveitna sé á bilinu 0,02 til 0,2 mg/l-N hærra en meðalgildið fyrir bakgrunnsgildi
ómengaðs grunnvatns.
A mynd 3 er sýndur samanburður á meðaltali nítrats
þar sem starfsemi er á vatnsverndarsvæði (merkt já)
og þar sem hún er ekki (merkt nei). Þar kemur fram
að mestur munur á meðaltali er þar sem umferð er
auðveld um brunnsvæði og einnig þar sem íbúða-
byggð er á fjarsvæði. Nítrat getur borist í grunnvatn
frá íbúðabyggð frá áburðargjöf á grasflatir, annarri
ræktunarstarfsemi, frá skólpleiðslum og umferð.
Meðaltal nítrats á grannsvæði er hærra þar sem
landbúnaður er á grannsvæði. Munurinn er þó ekki
tölfræðilega marktækur skv. t-prófi, ( t = 0,611 og p
= 0,547) og því ekki hægt að yfirfæra þessar
niðurstöður á allar vatnsveitur. Þegar áhrif á fjar-
svæði eru skoðuð þá er niðurstaðan sú sama. Land-
búnaðurinn hefur þar jafnvel meiri áhrif en á grann-
svæði. Meðaltal nítrats er helmingi hærra þar sem landbúnaður er stundaður á fjarsvæði
heldur en þar sem hann er ekki stundaður. Munurinn er þó ekki marktækur samkvæmt
t-prófi (t = 1,612 og p = 0,126 ) og er það hugsanlega vegna þess hve úrtakið er lítið.
Áhrif þess að brunnsvæði séu afgirt eru engin á magn nítrats í neysluvatni. Það er því
ljóst að girðing í kringum brunnsvæði skilar litlum árangri til að vernda svæðin fyrir
mengun af völdum nítrats enda er hún aðallega til að verja vatnsbólið fyrir ágangi. Óaf-
girt brunnsvæði er líklega helst hátt upp til fjalla eða á lítið grónu landi. Önnur niður-
staða kemur í ljós þegar skoðaður er munur á meðaltali á hvort auðveld umferð sé um
brunnsvæðið. Þar er meðaltalið meira en þrisvar sinnum hærra þar sem umferðin er
auðveld og er munurinn marktækur (t = 2,5 og p = 0,041). Brunnsvæði auðveld til um-
ferðar eru líklega næst byggð og því er meiri hætta á mengun af völdum nítrats þar.
Ibúðabyggð er einungis á tveimur grannsvæðum og því varla tölfræðilega marktækt. En
íbúðabyggð er á sjö fjarsvæðum og þar kemur fram meira en helmings munur á meðal-
tali nítrats. Munurinn er þó ekki tölfræðilega marktækur (t = 1,441 og p = 0,192) og því
ekki hægt að yfirfæra þessar niðurstöður á aðrar veitur. Nánari umfjöllun er að finna í
María J. Gunnarsdóttir (2005).
Niðurstöður
Meginniðurstöður heildarefnagreininga hjá tuttugu vatnsveitum eru að sýnin fullnægja
alltaf skilyrðum um gæði og er magn efna yfirleitt langt undir hættumörkum ef þau þá
greinast. Niðurstöður greiningarinnar sýndu einnig að gæði efnagreiningarinnar eru ekki
alltaf fullnægjandi þar sem í mörgum tilfellum eru leyfð greiningarmörk yfirstigin eða
eru óþarflega há. Vatnsveitur ættu að hafa það í huga, þegar þær láta gera efnagreiningar,
að gera kröfur til rannsóknastofa að þær uppfylli a.m.k. skilyrði neysluvatnsreglugerðar
um greiningarmörk. Einnig þarf að taka tillit til bakgrunnsstyrks efnanna í ómenguðu
íslensku grunnvatni þegar settar eru kröfur um greiningarmörk þannig að hægt sé að
. meta hvort mengunar sé farið að gæta. Það þarf því að setja strangari kröfur í neyslu-
vatnsreglugerð um greiningarmörk þannig að þau endurspegli ómengað grunnvatn.
Landbúnaður Landbúnaöur Brunnsvæöi Ibúöarsvæöi á Auöveld
á grannsvæöi á fjarsvæöi afgirt fjarsvæöi umferö um
__________brunnsvæði y
Mynd 3 Aðstæður og starfsemi á vatnsvernd-
arsvæðum og meðaltal nítrats í neysluvatni.
Ritrýndar vísindagreinar i207