Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2005, Page 218
Mynd 6 sýnir mat á rennsli fyrir mestu vatnshæð
og minnstu vatnshæð sem voru mældar á þeim
þremur árum sem gögnin ná yfir. A mynd 6 má
sjá að punktmat fyrir hámarks- og lágmarks-
rennsli sem fulltrúar CHIN-hópsins frá
Danmörku, Islandi, Noregi og Svíþjóð gefa eru
annaðhvort fyrir innan eða mjög nærri bayesísku
líkandasvæðunum fyrir rennsli og líklegt er að ef
öryggisbil væru gefin með punktmatinu frá
þessum fjórum löndum mundu þau skarast við
bayesísku líkindasvæðin. Niðurstöðurnar frá
Finnlandi eru aftur á móti langt frá mati hinna
landanna og fjarri bayesísku líkindasvæðunum.
Punktmat á meðalársrennsli var innan bayesísku
líkindasvæðanna fyrir öll þrjú árin fyrir öll
löndin nema Finnland. Þetta er merki um að
bayesíska aðferðafræðin er mjög samhljóma
aðferðafræði þessara fjögurra landa. Það sem
bayesísk aðferðafræði hefur umfram núverandi
aðferðafræði á Norðurlöndunum er mat á óvissu
í rennslisspám með líkindasvæðum. Auðveld-
lega er hægt er að nota þetta óvissumat til
ákvarðanatöku við skipulagningu rennslis-
mælinga. Hægt er að gera hlutlægt mat á því hvort rennslismæling fellur innan gagna-
safnsins. Einnig er hægt að segja með fyrirfram ákveðnum líkum hversu langt mæling
þurfi að víkja frá lykli til þess að endurskoðunar á honum sé þörf og þar með átaks í
rennslismælingum. Aðferðafræðin gefur einnig möguleikann á því að meta hver ávinn-
ingur viðbótarmælinga sé við mat á óvissu rennslislykilsins. Ofangreint leggur grunninn
að hlutlægu ferli við ákvarðanatöku um áherslur í mælingum.
Samantekt
Notkun bayesískrar aðferðafræði við gerð rennslislykla með líkani Petersen-Overleir
gefur góða raun í samanburði við niðurstöður CHIN-hópsins. Bayesíska aðferðafræðin
gerir kleift að meta rennslislykil ásamt spábilum og líkindasvæðum fyrir rennslismæl-
ingar og auðvelt er að meta stærðir eins og meðalrennsli og hámarks- og lágmarksrennsli
og reikna líkindasvæði fyrir þær. Bayesísk aðferðafræði kallar á, að skilgreina fyrirfram-
dreifingu stikanna, sem felur í sér að gefa fyrirfram líkindi á mögulegum gildum þeirra
út frá fyrri gögnum og vísinda- og sérfræðiþekkingu. ítarleg vinna var lögð í að nota fyrri
gögn VM-OS ásamt vísinda- og sérfræðiþekkingu til að skilgreina fyrirframdreifingar
fyrir stika rennslislíkansins. Fyrirframdreifingarnar skorða möguleg gildi stikanna og
styrkja matið á þeim. í staðlaða líkaninu sem notað er í [2] er gert ráð fyrir að hlutfallið á
milli staðalfráviks Q og væntigildis Q sé fasti sem fall af væntigildi Q, þ.e. i// = 1. Það
kemur bersýnilega í ljós, bæði í dæminu um Fnjóská hér að ofan (i// = 0,21) og í gagna-
söfnum frá CHIN-hópnum sem voru greind í [4], að gildi á i// fyrir neðan einn eru mun
líklegri heldur en gildi nálægt einum. Þetta bendir til þess að staðlaða líkanið sé tak-
markað og að líkan Petersen-Overleir lýsi dreifninni á mun áhrifaríkari hátt. Jafnframt
auðveldar aðferðafræðin útreikning á óvissubilum sem hingað til hafa ekki verið notuð
og gera víðtækari notkun rennslislykla mögulega, t.d. við ákvarðanatöku.
Hér er því kynnt hlutlæg aðferðafræði sem notar bætt tölfræðilegt líkan, leyfir nákvæm-
ari útreikning á óvissu rennslismats og getur nýst sem tól til stuðnings ákvarðanatöku
(e. decision support system). Bayesísk aðferðafræði leggur því grunninn að ferli við
ákvarðanatöku um áherslur í mælingum og gefur þar með möguleika á að ná fram hag-
ræðingu í rekstri vatnshæðarmælakerfisins.
216| Arbók VFl/TFl 2005