Fréttablaðið - 31.03.2012, Qupperneq 40

31. mars 2012 LAUGARDAGUR40
B
arnatennur þeirra
sem eiga erlenda
foreldra eru verr
farnar heldur en
barna sem eiga
íslenska foreldra.
Þetta kemur fram í skýrslu um
átaksverkefni sem fram fór á
vegum Tannlæknadeildar HÍ og
velferðarráðuneytisins síðast-
liðið sumar, þar sem um þúsund
börn tekjulágra foreldra höfðu
rétt til þátttöku. Inga B. Árna-
dóttir, tannlæknir og prófessor
við tannlæknadeild HÍ, var þeirra
á meðal. „Í sumum tilfellum var
ástandið skelfilegt. Við sáum börn
með niðurbrenndar barnatennur
og margar tennur voru dregnar
út. Við sáum að upprunaland for-
eldra hefur áhrif á tannheilsu
barna, þar sem fleiri tennur voru
skemmdar í börnum af erlendum
uppruna. Börn af landsbyggðinni
voru líka með fleiri skemmdar
tennur en börn af höfuðborgar-
svæðinu.“
Inga var á meðal frummælenda
á málþingi Barnaheilla í vikunni,
þar sem þeirri spurningu var velt
upp hvort það séu mannréttindi
eða forréttindi að vera með heil-
brigðar tennur. Frummælendur
voru sammála um að á Íslandi í
dag sé tannheilbrigði augljóslega
forréttindi þeirra efnaðri. Rann-
sókn, sem Stefán Hrafn Jónsson,
lektor í félagsvísindum, gerði
árið 2005 styður við þetta, en
hann fann tölfræðilega marktækt
samband á milli heimilistekna
og fjölda viðgerðra tanna barna
í íslenskum skólum. Það brýtur
gegn Barnasáttmála Sameinuðu
þjóðanna, þar sem mismunun á
grundvelli efnahags er bönnuð.
2,8 tennur skemmdar
Inga segir að það þurfi þó að fara
varlega í að draga ályktanir af
niður stöðum úr átaksverkefninu,
þar sem úrtakið hafi verið lítið
og miðist við tekjumörk foreldra
barna sem TR setti til að velja
börnin. Átaksverkefnið hafi hins
vegar staðfest það sem vitað var, að
úrbóta var þörf. „Þetta gaf okkur
ýmsar vísbendingar um ástandið. Í
Munnís-rannsókninni sem gerð var
árið 2005, og er mjög vel gerð og
marktæk rannsókn, skoðuðum við
upprunaland foreldra og sáum enga
fylgni milli þess og tannskemmda.
Það virðist því vera að eitthvað hafi
breyst síðan þá.“
Að meðaltali voru tólf ára börn í
átakinu með 2,8 skemmdar tennur,
en samkvæmt heilbrigðisáætlun
fyrir árið 2010 var stefnt að því
að meðaltal skemmdra tanna ætti
að vera ein tönn.
Tennur um helmings þeirra
barna sem tóku þátt í átaksverk-
efninu voru í ágætu standi. Þau
fengu fræðslu um tannvernd og
þurftu ekki að heimsækja tann-
lækni aftur fyrr en að ári liðnu.
Ástand tanna um 25 prósent
þeirra var hins vegar í verulega
slæmum farvegi. Þá er ekkert
vitað um ástand tanna þeirra 260
barna sem fengu boð um þátttöku
í verkefninu, en mættu ekki.
Eftirlit og þjónusta
Ljóst er að íslensk börn heim-
sækja tannlækna of sjaldan. Í
rann sókninni árið 2005 kom fram
að 17 prósent barna á aldrinum 4
til 18 ára komu ekki í eftirlit árið
2005. Árið 2010 komu 42 prósent
barna 17 ára og yngri ekki í eftir-
lit til tannlæknis. „Við viljum að
börn komi til tannlæknis strax
um þriggja ára aldur og reglulega
eftir það. Reglulegt eftirlit skiptir
öllu máli, því þá er hægt að stöðva
sjúkdóma strax á byrjunarstigi,
áður en þeir verða að stórum
vandamálum,“ segir Inga.
Á undanförnum árum hafa
íslenskir tannlæknar séð tann-
heilsu barna hraka og nú er svo
komið að íslensk börn eru með
tvöfalt fleiri skemmdar tennur en
jafnaldrar þeirra á Norður löndum.
Ísland er í sjötta neðsta sæti allra
OECD-landa hvað tannheilsu barna
varðar. Inga segir það sem greini
Ísland frá öðrum Norðurlöndum,
þar sem tannheilsa barna er í mun
betri farvegi en á Íslandi, að hér er
á landi er eftirlit með tannheilsu
barna ekki lögbundið. „For varnir
og fræðsla skipta miklu máli,
en það sem okkur skortir hér er
markvisst eftir lit og þjónusta. Hér
á landi finnst ekki reglugerð um
skipulagt tannheilsueftirlit barna.
Það er lögleitt á hinum Norður-
löndunum og það er það sem við
þurfum að gera hér. En við getum
ekki lögleitt eftirlit, nema hið opin-
bera taki meiri þátt í kostnaði við
bæði eftirlit og meðferð en nú er.
Við getum ekki skikkað börn í með-
ferð ef for eldrar þurfa að greiða
fyrir það.“
Brostnar forsendur
Að nafninu til er í gildi samn-
ingur á milli Sjúkratrygginga og
tannlækna um ókeypis forvarna-
skoðun þriggja, sex og tólf ára
barna. Það eru hins vegar einungis
29 tannlæknar, þar af þrír á lands-
byggðinni, sem enn bjóða þær for-
varnaskoðanir. Í heild eru 275
tannlæknar starfandi á landinu
og því ljóst að forsendurnar fyrir
þessum samningi eru brostnar, þar
sem langflestir tannlæknar hafa
sag sig frá honum. Hvað veldur
því? „Sjúkratryggingar hafa ekki
staðið við sinn hluta samningsins.
Það var mjög sárt fyrir mig að
segja mig frá þessum samningi,
en allir hafa sín þolmörk og ég gat
ekki unnið eftir honum lengur. Ég
veit að mjög mörgum kollegum
mínum þótti erfitt að segja sig frá
þessum samningi,“ segir Inga.
Hvað með munnholið?
Yfirlýst markmið heilbrigðisyfir-
valda er að kostnaðarþátttaka hins
opinbera skuli nema allt að 75 pró-
sentum af raunkostnaði fyrir allar
almennar tannlækningar barna.
Sjúkratryggingar greiða hins
vegar 75 prósent af kostnaði sam-
kvæmt gjaldskrá sem hefur ekki
verið uppfærð frá því árið 2004 og
er því löngu úrelt. Oft greiða for-
eldrar frá 50 til 70 prósentum af
meðferð. Að mati Ingu væru 75 pró-
sent ekki ásættanlegt hlutfall end-
urgreiðslu, jafnvel þótt staðið væri
við það. „Hið opinbera hefur gefið
út fjölda reglugerða er varða börn,
meðal annars um mæðraeftir lit,
sjónmælingar og heyrnamæling-
ar. Hvenær yrði það samþykkt,
ef ríkið segðist ætla að greiða 75
prósent af kostnaði við ungbarna-
eftirlit? Ef hönd brotnar á barni er
hún löguð, alveg óháð efnahag for-
eldra þess,“ segir Inga. „Munnholið
er hvergi nefnt í íslenskum reglu-
gerðum.“
Börn af erlendum uppruna verr sett
Barnatennur þeirra sem eiga erlenda foreldra eru verr farnar en barna sem eiga íslenska foreldra. Inga B. Árnadóttir, tannlæknir
og prófessor við tannlæknadeild HÍ, lýsti því fyrir Hólmfríði Helgu Sigurðardóttur hvernig Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna,
sem bannar mismunun á grundvelli efnahags, er þverbrotinn hér á landi. Tannheilsa sé orðin forréttindi þeirra efnaðri.
HRIKALEGT ÁSTAND TANNA Fimmtán ára unglingur með hverja einustu tönn skemmda var á meðal þeirra sem nýttu sér hjálparvakt tannlækna, sem var hluti af átaksverkefni Tannlæknadeildar HÍ sumarið 2011. Eins og
myndirnar bera með sér voru tennur fleiri barna afar illa farnar, en myndirnar voru allar teknar við það tækifæri. MYNDIR/INGA B. ÁRNADÓTTIR
SKORTIR EFTIRLIT OG ÞJÓNUSTU Inga B. Árnadóttir, prófessor og tannlæknir, segir skorta skipulagt tannheilsueftirlit á Íslandi. Á
hinum Norðurlöndunum hafi það verið lögleitt. Það sé nauðsynlegt að gera hér líka en sé hins vegar ekki mögulegt, fyrr en hið
opinbera auki þátttöku í kostnaði við eftirlit og meðferð en það gerir nú. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Í ár eru 20 ár liðin frá því að Ísland staðfesti Barnasáttmála Sam-
einuðu þjóðanna. Í tilefni stórafmælis sáttmálans mun Fréttablaðið fjalla
reglulega í helgarblaði um málefni sem tengjast Barnasáttmálanum með
einum eða öðrum hætti.
20 ÁRA
Barnasáttmáli
Sameinuðu
þjóðanna
Hvenær yrði það
samþykkt, ef ríkið
segðist ætla að greiða
75 prósent af kostnaði
við ungbarnaeftirlit?
Ef hendi brotnar á
barni er hún löguð,
alveg óháð efnahag
foreldra þess
2. grein Jafnræði — bann við mismunun
Öll börn skulu njóta réttinda Barnasáttmálans án tillits
til kynþáttar, litarháttar, kynferðis, tungu, trúar, stjórn-
málaskoðana, ætternis, fötlunar, félagslegrar stöðu eða
annarra aðstæðna þeirra eða stöðu eða athafna foreldra
þeirra.
18. grein Uppeldi og þroski
Foreldrar bera sameiginlega ábyrgð á uppeldi barna
sinna og skulu taka mið af því sem börnunum er fyrir
bestu. Stjórnvöldum ber að veita foreldrum viðeigandi
aðstoð við að rækja uppeldisskyldur sínar og sjá til
þess að byggðar séu upp stofnanir og þjónusta veitt til
umönnunar barna.
24. grein Heilsuvernd barna
Börn eiga rétt á að njóta besta mögulegs heilsufars sem
hægt er að tryggja, s.s. með læknisaðstoð og heilbrigðis-
þjónustu. Aðildarríki skulu gera ráðstafanir til að draga
úr barnadauða, berjast gegn sjúkdómum og vannær-
ingu, stuðla að fræðslu um heilbrigt líferni og reyna að
ryðja úr vegi hefðum sem eru skaðlegar heilsu barna.
Barnshafandi konur og mæður ungbarna eiga rétt á
heilsugæslu.