Fjölnir - 04.07.1997, Page 7

Tómas Sæmundsson / Cunnar Smári Egílsson
Tvíræður formáli Fjölnis
«
„Ehginn þarfað
furða sig á þessu
um tímaritin því
þau eru rödd
tímans en tíminn
er aldur mann-
kynsins og þeir sem
ekkijylgja honum
verða á eftir í
framfórunum.
Allir lesa þau
sem vilja kynna
sér tímann sem
liður og veróldina
sem er...
um þóttu sér mótdræg í Parísarborg liðu ekki þrír /-''
dagar áður en öll stræti borgarinnar voru þakin
búkum dauðra manna og konungur með allri
sinni ætt hrakinn frá völdum og varð að fara í
útlegð.
Enginn þarf að furða sig á þessu um tíma-
ritin því þau eru rödd tímans en tíminn er
aldur mannkynsins og þeir sem ekki fylgja
honum verða á eftir í framförunum. Allir
lesa þau sem vilja kynna sér tímann sem
líður og veröldina sem er því í þeim er
á fáum dögum það sem við bar í
Vesturálfunni komið hingað í
Norðurálfu og þaðan til endi-
marka Austurálfunnar og fregnir
frá hólmunum í hinu víða hafi
undir suðurskauti heims fljúga svo
sem á vindavængjum út undir norður-
skaut.
Þjóðirnar þurfa líka að kynna sér hver
annarra framfarir og yfirburði til að geta fært
sér í nyt það sem aðrir hafa fúndið og umbætt
í högum sínum. En þetta gætu þær með
engu móti án aðstoðar tímaritanna, ekki
einu sinni þar sem Iöndin liggja áföst,
hvað þá þær þjóðir sem liggja afskekktar á
hnettinum og eiga lítið samneyti við önnur
lönd. Á meðal þessara þjóða erum við ís-
lendingar. Ef við eigum nú með nokkru
móti í samræmi við krafta okkar og
mannfjölda að geta staðið öðrum þjóð-
um jafnhliða í nytsamri menntun og
dugnaði, ef við eigum að halda því áliti
sem við höfum haft hjá údendum
þjóðum fyrir almenningsfræðslu — í
stuttu máli, ef við eigum að geta fylgt
tímanum, þá eru tímaritin eitt af því
sem okkur er öldungis ómissandi.20)
Þetta hafa menn séð. Nú í allt að
60 ár hafa íslendingar verið að stofna
ýmisleg rit til að bæta úr þeirri deyfð og fram-
taksleysi sem annars leiðir af afstöðu landsins og
afskiptaleysi við aðrar þjóðir. Þau hafa öll verið
ársrit, utan eitt mánaðarrit, en aldrei vikurit til
dæmis eða þaðan af minni vegna örðugleika á að
koma bókum út um landið þar sem engar ferðir
eru nema svo sjaldan og héruð og fjórðungar
næstum aðskilin eins og smálönd þjóðinni til
allrar óhamingju. >■

-■
ráðum einhverju um hvernig það þróast? Finnst
okkur við ffjáls innan þess eða finnst okkur að
okkur þrengt? Endurspeglar samfélagið hugmyndir
okkar um sjálf okkur og heiminn?
I7) Tómas á líklega við verkkunnáttu. I dag er í
tísku að kvarta undan því að verknám sé hér lítils-
virt og langt ffá öðrum þjóðum. Það er þó líklega
ekki vankunnána til verklegra þátta sem okkur
skortir helst. Þegar litið er yfir íslenskt samfélag
ætti öllum að vera ljóst að vankunnátta til umræðu
íþyngir okkur meira. í raun má segja að allar
þekktar rásir séu stíflaðar. Stjórnmálaflokkarnir eru
onýtir til allrar umræðu; þeir geta ekki rætt nein
stærri mál og enn síður komist að niðurstöðu.
Menntamenn hafá fyrir löngu stimpiað sig út úr
umræðunni og lokað sig inni með ffæði sín. Klerk-
arnir eru úti að aka, listamenn hafa dregið sig inn í
skel sína, blaðamenn og aðrir frjálsir hugsandi
menn hafa selt sig vinsældum og velgengni. Ef
undan eru skilin kvótamál má segja að samfélag
okkar hafi tekið gagngerum breytingum á undan-
fomum áratugum án allrar umræðu. Og það er
kostulegt til þess að hugsa að þetta eina mál sem
hefur verið rætt — kvótamálið og eignaraðiid að
auðlindum hafsins — er svo fást í helgreipum
hagsmunaaðila að það er alveg sama hversu vel
umræðan um það þroskast og dafhar; kvótakerfinu
verður ekki breytt. En allar breytingar sem sam-
félagið hefur tekið hafá orðið þegjandi og hljóða-
laust — ef undan er skilið hjáróma raus í einstaka
uffurhaldssegg sem ekkert nýtt má sjá. Vegna löng-
unar okkar til að vera eins og aðrar þjóðir höfum
^ið innbyrt þær eins og hlýðnir krakkar. Það má
því segja að nútíminn sé okkur utanbókarlærdóm-
ur. Hann hefúr ekki sprottið af okkur. Við emm
miðaldamenn með ferðabók um nútímann í vas-
anum.
18) Hér er fátt annað að gera en taka undir:
Halleljúa.
19) Það þarf líklega ekki að taka ffam effir lýsingu
Tómasar á ástandinu á löndum sínum að viðtök-
urnar við þessu boðsbréfi voru ákaflega dræmar.
20) Við údistun á nauðsyn tímaritanna er því helst
við að bæta að ffá tíma Tómasar hafá tímaritin
tvistrast og afmarkast; orðið að dagblöðum, út-
varps- og sjónvarpsstöðvum, tímaritum, frétta-
þjónustum á internetínu og guð má vita hverju.
Og efhi þessara miðla er ýmist nokkuð almenn eða
ákaflega þröng. Ef leita ætti að miðlum nú sem
uppfylla óskir Tómsar um „rödd tímans“ er hins
vegar ekki um auðugri garð að gresja en á hans tíð.
Fæstir fféttamiðlar standa undir þessum kröfum.
Þeir segja vissulega fféttir dagsins í dag en offast
markast fféttamatið af gildismati gærdagsins. Þeir
mega einfáldlega ekki vera að því að meta tímann
sem líður heldur þröngva honum ofan í fyrirffam
ákveðin mót. Þetta sést glögglega í alþjóðlegum
fféttum sem hafa tekið á sig svip nútíma þjóð-
sagna; langflestar þeirra fjalla í raun um baránu
góðs og ills — hvon sem fféttaefnið gefur tilefhi
til þess eða ekki. Þannig geta kínversk stjórnvöld í
einni fféttinni verið góði gæinn sem leiðir þjóð
sína úr myrkum miðöldum miðstýrðs hagkeríis í
átt til heiðbjarts kapítalisma; en í þeirri næstu
verið vondi gæinn sem slátrar hverjum þeim sem
ekki fellur fram fyrir fætur sína og tilbiður hann.
Alþjóðlega fréttaumhverfið getur ekki lýst flóknum
heimi og notast því við gamalkunn minni. Það
sorglega er hins vegar að í gegnum þau fáum við á
tiifinninguna að við vitum flest um lífskjör með-
bræðra okkar hinum megin á hnettinum þótt upp-
lýsingarnar sem við fáum um þetta fólk séu tak-
markaðar við það sem kemst í gegnum síu heims-
fféttanna. Indverji sem sér okkur í gegnum þessa
síu sér fyrir sér velmegandi og langlíft fólk sem
þarf að halda sig heima við vegna hættu á eldgos-
um eða vatnsflóðum. Að öðru leyti sér hann okkur
sem Indverja.
Tómas taldi hverjum manni nauðsynlegt að lifá
sína tíma og hefur líklega sótt þessa trú sína í
kristnina. Þar er mönnum kennt að lifa í deginum;
það er hið fullkomna líf. Sá sem annaðhvort burð-
ast með samviskubit vegna fortíðarinnar eða
áhyggjur vegna morgundagsins kemur ekki auga á
lífið. Sá sem saknar hins liðna eða er með hugann
við það ókomna missir af lífinu. Og ef okkur er
það nauðsynlegt í persónulegu lífi okkar að halda
okkur í deginum, þá getum við ekki lifáð eðlilegt
samfélag við aðra nema skynja nútímann. Líf
samfélagsins er ekki síður kvikt en líf okkar sjálffa.
Við þurfum þvi að merkja strauma þess og til-
finningar, skilja hvað býr að baki atburðunum. Og
það sem veldur uppþoti í dag getur verið — og er
oftast — allt annað en setti allt á annan endann í
gær. Og ffjóar aðferðir gærdagsins til að skoða
heiminn geta í dag verið orðnar ónothæfar, skarp-
ur sjónaukinn orðinn að ryðguðu röri. Þetta hefur
hent allar hugmyndastefhur. Sá sem steypir nýjum
atburðum í mót gamalla hugmynda lifir því ekki
daginn í dag, heldur lifir hann fortíðina í gegnurn
samtíma sinn. Á sama hátt getur sá sem sífellt
bíður morgundagsins misst af nútímanum; hann
eltir tískustrauma sem sífellt lofá splunkunýjum
skilningi eða óljósri von um skárra Iíf sem í raun
reynir aldrei á því fyrr en varir hafa nýir straumar
dregið að sér athyglina.
Þótt það hljómi ótrúlega gáfulega að daglegur
fjölmiðill sé hæfari til að fjalla um daginn í dag en
fjölmiðlar með stopulli útkomu þá er það ekki
endilega skynsamleg niðurstaða. Tómasi fánnst að
ársrit væri hentugt til þess. Eigum við ekki að segja
að tíminn í dag líði örlítið hraðar en á tíminn á
síðustu öld og að hæfilegt sé héðan í ffá að Fjölnir
komi út ársfjórðungslega?
Fjöl
sumnr '9T
ni
i
r