Fjölnir - 04.07.1997, Qupperneq 8

óö
óö
Hallgrlmur Helgason:
island
(Love-Hate-Remix)
Island! sorglega sjón og aldraða einstæða móðir!
Hvar er þín fegurðar-frægð, og allt það sem ekki sést?
En allt er í eðlinu hverfult og eins og mér sé ekki sama
hjá hverri ég kúri í nótt eða kýli á það annað kvöld.
Landið var ljótt og skítt hvernig blésu hér bölvaðir vindar,
himinninn heimskur og grár, hafið allt annað en smart.
Þá komu feðurnir frægu, fyllerísbytturnar góðu,
að austan með hyldýpis haf í augum og unnu þér heit;
röfluðu um tryggðir og trú og tóku þig malandi blautir;
ólétt og ófullnægð þú gerðir fyrir þá hitt.
Hátt á hóteli upp, þar sem Esjan í augum brennur
og alltaf svo edrú að sjá, bar þinna barnsfeðra stóð.
Þar stóð hann Þorgeir hinn þungi þegar Toni var tekinn af lífi.
Þar komu Gissur og þeir Gunni og Höddi og Páll.
Þá riðu þér hetjur um héruð og þú skrautbúin skaust úr landi,
flaust heim um fríhafnarhlið, teygandi tollinn þinn ein.
Það er svo bágt að stunda einn stað og þér Ijúft var að leggjast
annaðhvort aftur á bak eða á fjóra fætur í neyð.
Og þú misstir þinn maka og starf sex hundruð sinnum.
Ég segi þér ekki til hnjóðs: en vilt'ekki ganga í Veg?
Elst af þessum íslensku tímaritum211 voru Rit
Hins íslenska Lzrdómslistafélags,22) Þau komu út í
15 bindum milli áranna 1780 og 1795 og voru
vel af hendi leyst því flestir málsmetandi Islend-
ingar, bæði innan lands og utan, lögðu til sinn
skerf og létu sér annt um þau. Enda var sá sem
stofnaði félagið og stýrði því í mörg ár einhver
framtaksmesti og hollasti vinur ættjarðar sinnar
sem landið hefúr borið. Ennþá eftir 50 ár eru
þau almenningi einhver nytsamasta bók af því
þau fræða fyrst og fremst um þau efni sem
landinu viðkoma og atvinnuhátmm þess án þess
að sneiða hjá því sem nytsamt er og fróðlegt að
vita fyrir alla menn. Málið átti að vera vandað og
er það líka á sumum stöðum en nokkurs konar
tilgerð og sér í lagi dönskusletturnar skemma
þó víða gott efni.
Kvöldvökumar, Vinagleði, Gaman
og alvaráH1 voru ekki veigamikil tím-
arit þó tilgangurinn væri sá sami.
Kvöldvökumar eru góð og
skemmtileg bók og einkanlega
hentug fyrir börn ef þau gætu varað
sig á dönskunni. Það er mæða að hún
skuli finnast í svo liprum og þægi-
legum stíl. Þó Vinagleðin kæmi sér
illa var hún engu að síður fróðleg og
skemmtileg og jafnast þó ekki við
Gaman og alvöru, allra síst hvað málið
snertir, því þar er það gullfallegt á sum-
um greinum, til dæmis Viskufjallinu og
Selico.
Af öllum tímaritum okkar er Klaust-
urpósturinr?141 einna fjölhæfastur og land-
inu til mikillar nytsemi, ekki síst í því að
hann vakti löngun manna á þessháttar bók-
um og margir söknuðu hans þegar hann
hætti. Vera kann að málið sé ekki sem hollast
og sumt í ritunu ekki sem áreiðanlegast en eitt-
hvað má að öllu finna.
hh ■ Jjfinnisverð tíðindf251 komu út í Leirárgörðum
um aldamótin og áframhald þeirra, Sagnablöð-
itJb) og Skímir17>, á kostnað Hins íslenska bók-
menntafélags. En þessi rit gefa sig ekki að öðru
en merkilegustu fréttum og helst útlendum.
Hvað Tíðindunum sér í lagi viðvíkur er bæði
efnisskipan þeirra óskilmerkileg og víða rangt frá
sagt sem varð að fljóta af því að þau eru samin á
íslandi. Sagnablöðin hafa í því tilliti mikla yfir-
burði fram yfir Tíðindin og enda yfir Skimir. Þó
lýsa þau oft miður en skyldi sambandi og orsök-
um viðburðanna sem þó er svo ómissandi til að
geta fengið af þeim nokkurn veginn sannar hug-
myndir og fellt um þá réttan dóm.
Auk þeirra tímarita sem nú eru talin hafa
ekki enn komið út nema eitt ársrit. Það var
Ármann á alþingf28' sem einkum átti að vera
búskaparrit en þar að auki ætlaður til að vekja
Á íslandi er ekkert frítt nema sé neðan þindar,
nárinn er bleikur og blár, beltið er skínandi svart.
En á hóteli upp, eltu í skinni þú brennur
eins og útriðin Almannagjá og allt þitt er horfið á braut.
Nú Snorri ei á þig stekkur og Venus á berginu volga
grætur hvert gránandi hár sem þakið er lúsum að leik.
Nú engjast þín unglingatjöld af Islands fjölgandi kyni.
Amma var eitt sinn fræg, nú enginn vill hana sjá.
21! Tómas getur ekki fýrsta íslenska tímaritsins,
Maaneds Tidender, sem hóf göngu sína 1773. Því
ritstýrði MaGNÚS KETILSSON, sýslumaður í Dalasýslu,
en breiðfirski stórbóndinn, BOCI BENEDIKTSSON, gaf
það út, kostaði og prentaði í Hrappsey. Líkasttil
hirðir Tómas ekki um að geta þessa blaðs þar sem
það var á dönsku. Efni þess var fréttir, hugvekjur
og vangaveltur — meðal annars nokkrar um gildi
ffétta og spratt af þeim sá siður blaðsins að flokka
fféttir í tvennt, óhappafféttir og góðar fféttir.
Frétta- og ritstjórnarstefnan var einörð landbúnað-
arstefna og var blaðið bæði reiðubúið að fórna
sjávarútveginum og fækka landsmönnum, ef það
kynni að tryggja hag bænda. Þar sem Maaneds
Tidender var á dönsku hafði það nokkurn hóp
áskrifenda í útlöndum — um 200 manns. Það var
því nokkurs konar Iceland Review síns tíma.

22) JóN ElRlKSSON konferensráð ritstýrði Ritum Hins
íslenska Lerdómslistafélags og á hann hólið sem
Tómas gefúr því. Þetta var ársrit og lifði 15 ár, ffá
1781 til 1795- Það samanstóð af ritgerðum og
ljóðum en flutti engar fféttir. Það var því svipað að
uppbyggingu og Skíniir og Tímarit Máls og
menningar eru í dag.
2i) Það þarf nokkuð einbeittan vilja til að
kalla þessar bækur tímarit. Þetta voru mildu
ffernur sjálfstæð áróðursrit Magnúsar Stephensens
og boðuðu nauðsyn aukinna áhrifa nýrrar Evrópu-
menningar á íslenskt samfélag. Magnús skrifaði
þessar bækur nær allar sjálfur og hafði skoðanir á
flestu; heimspeki, trúmálum, stjórnmálum, bú-
skaparháttum, verslunar- og tniffelsi, alþýðu-
ffæðslu og réttarfari, bragháttum og tónlist.
Það sem veldur kuldalegum kveðjum
Tómasar var að Magnús gaf lítið fýrir
„fornaldarinnar ímyndaða farsæld" en í
þá smiðju vildu Fjölnismenn sækja hit-
ann í sína baráttu. Ef nefna ætti eitt-
hvað það úr samtima okkar sem svipar
til bóka Magnúsar væru það helst
stefnuskrár Alþýðuflokksins. Þar leys-
ast líka öll vandamál með skírskotunum
til nýrrar Evrópu.
2‘ú Magnús gaf einnig út Klausturpóstinn og hélt
honum úti sem mánaðarriti ffá 1818 til 1826.
Þetta var lítið fféttablað, 16 síður, og flutti inn-
lendar sem erlendar fféttir í bland við skoðanir —
og þá einkum skoðanir Magnúsar. Þar sem útgáf-
an var ör og afstaða tekin til dægurmála birtist
hugmyndaheimur ffamsækinna Islendinga á þess-
um tímum nokkuð skýrt í Klausturpóstinum. Þeir
vildu kveða niður hjátrú og hleypidóma og veg-
sömuðu ffamfarir. Þeir fóru hins vegar ekki í graf-
götur með að „landbúnaðurinn væri landsins lang-
vissasti, mesti og dýrmætasti bjargræðisvegur".
Þeir töldu ekki gott að „stórgerð og landeyðandi
lausamennska líðist og sérhverjum letingja, hverj-
um stráki og stelpu atvinnulausum leyfist að giff-
ast“. Og sú skoðun kemur off ffam í blaðinu að
stemma þurfi stigu við fólksfjöldanum. Þrátt fýrir
að Klausturpósturinn hafi á margan hátt verið
framsækinn bar hann einnig í sér sótsvart aftur-
hald. Og eins og seinni u'ma sagnffæðingar hafa
bent á þá hafði íhaldssemi þeirra viðhorfa sem
hann birti líklega meiri ill áhrif á íslenskt samfélag
en ffjálslyndið leiddi til góðs. Klausturpósturinn
var því nokkurs konar Timi eða Þjóðvilji, málgagn
haffa og óbreyns ástands skreytt brýningum um
bætt mannlíf.
2C>) Minnisverð tiðindi komu út ffá 1796 til 1806
og enn var Magnús Stephensen allt í öllu. Þetta rit
var tilraun Magnúsar til að skrifá og gefa út sögu;
ekki af löngu liðnum innlendum atburðum sem
allir kunnu skil á, heldur samu'masögu af vettvangi
veraldarinnar allrar. Undirtitill ritsins var: „ásamt
ágripi um þær nýjustu ffönsku stjórnarbyltingar“
og rakti Magnús þar samfellda sögu Frakka ffá
1789 til 1798. Innan um og saman við voru ffá-
sagnir ffá öðrum löndum og einnig nokkuð af
innlendum atburðalýsingum; meðal annars há-
stemmd ffásögn af samkvæmislífi í Reykjavík sem
þeir Stephensenar auðguðu með andblæ sunnan úr
álfú. Þetta rit er svo sérstakt að erfitt er að finna
samsvörun við það úr okkar samtíma. Það er helst
hægt að nefha Helgispjall Matthíasar JOHANNESSENS
í Mogganum en þar rekur hann sögu sína og
samu'ma síns og hversu samofið þeua tvennt er.
MH '9T