Fjölnir


Fjölnir - 04.07.1997, Síða 9

Fjölnir - 04.07.1997, Síða 9
Atlí ingólfsson Bologna — Italíu andann í þjóðinni og minna hana á að meta sig réttilega. Það mundi líka hafa heppnast hefði sá lifað sem átti mestan þátt í bókinni því hann var svo gagntekinn af ást á fósturjörð sinni og bar hana fram í svo einfaldri mælsku að Önundur291 — hvað þá aðrir — hefðu með tímanum orðið að sætta sig við hann. Nú er Armann lagstur í dá svo að í fýrra vissum við ekki til þess að von væri á öðrum ritum en Skími sem er tómt fréttablað eins og fyrr er að vikið. Síðan hefúr frést að nýtt mán- aðarrit eigi að koma út fyrir sunnan og byrja með nýári 1835.301 Samt teljum við okkur skylt að leggja fram það sem í okkar valdi stendur til þess að sent flestir taki eftir tímanum og nauðsynjum þjóðarinnar. Þetta hvorttveggja felur í sér svo marga hluti og fjölbreytilega að annað eins rit og Ij'ólnir á að vera getur í sjálfú sér aldrei skort umtalsefni þó mánaðarrit sé á aðra hönd. Hversu vel okkur muni takast að semja þvílíkt rit, það er annað mál og úr því verður tíminn að skera.En helstu atriði sem við munum sífellt hafa fyrir augum og láta vera okkar leiðarvísir eru þessi: Nytsemdin Fyrsta atriðið er nytsemdin. Allt sem í ritinu verður sagt stuðli að einhverjum notum. Til þess þarf það að snerta líf og athafnir manna og reyna að brjóta þær skorður sem settar eru skynsamlegri framkvæmd og velmegun; annaðhvort af náttúrunni eða mannlegu félagi ellegar að innan, frá manninum sjálfúm — því undir þessa þrjá flokka en ekki fleiri má þær allar heimfæra.31* Hvað nú fyrst snertir mótspyrnu náttúrunnar þarf ekki annað en bera saman liðna og nálæga tíma til að sannfærast um hvað miklu mannleg skynsemi kemur til leiðar dag frá degi og hvernig menn hafa nú brotið ótal skorður sem náttúran setti mönnum fyrri alda. Ekkert lýsir betur mannlegri hátign en hvernig allir hlutir, dauðir og lifandi, eru komnir í mannsins þjónustu. Hann temur jafnvel yfirgang og ofurefli höfúð- skepnanna og leiðir þær til að fremja vilja sinn og flýta fyrirtækjum sínum. Hann sækir ekki aðeins, eins og í fornöld, gullið í fylgsni jarðar og lætur yfirborð hennar bera sér fegurstu og fágætustu jurtir til yndis og hagsbóta og temur villidýrin eða tekur fúglana í loftinu og dregur að sér fisk- inn úr sjónum, heldur lætur hann nú vind, eld og vatn taka við úr því og vinna að því sem náttúran veitir og áður þurfti manna hendur til. Verksmiðja sem dálítill Iækur, vindblær eða hita- gufa kemur á hreyfingu afkastar nú því sem þús- und hendur megnuðu ekki áður. Maðurinn veitir meira að segja einni höfúðskepnu sigur yfir > 1 f feótj tifð uð, liciincu Sagnablöðin voru gefin út af Hinu íslenska bókmenntafélagi og kom fyrsta blaðið út á stofnári félagsins 1816. Þau hættu að koma út 1826. Rit- stjóri var FlNNUR MagnúSSON. Þetta var arftaki Minnisverðra tiðinda og var tekinn upp þráðurinn við að rekja erlend tíðindi þar sem Minnisblöðin þraut. Framan af voru í Sagnablöðunum innlendar fféttir en þeim var hætt þegar Klausturpósturinn kom út. Svo mikill skuggi voru Sagnablöðin af blöðum Magnúsar að þegar Klausturpósturinn dó þá dóu Sagnablöðin einnig. 27) Skirnir var arftaki Sagnablaðanna og kom fyrst út 1827. Finnur Magnússon var ritstjóri Skímis. Efni Skímis var líkt og í Sagnablöðunum erlendar frásagnir og þá einkum stríðs- og bókafregnir. Skímir var ársrit og skrifaði einn maður hvern árgang. Með ritinu hélt áfram tilraun Magnúsar Stephensens að skrifa handa þjóðinni nýja sögu að lifa með í stað gömlu íslensku sagnanna. Það var ekki fyrr en 1905 að Skírnir varð líkur því sem hann er nú. 281 Fjölnismenn litu á Ánnann á Alþingi sem andlegan forvera Fjölnis. Þetta var rit BALDVINS ElNARSSONAR, þess sem BJARNI THORARENSEN sagði um látinn: „Islands óhamingju verður allt að vopni“. Baldvin haínaði alþjóð:diyggju Magnúsar Stephensens en jafnframt fastheldni andstæðinga hans. Eins og Fjölnismenn sótti hann andann til Eggerts Ólafssonar og birti í fyrsta árgangi Ár- matins Búnaðarbálkinn sem Tómas vitnaði til í upphafi formála síns. I Armanni á Alþingi dró Baldvin saman hugmyndir sinnar kynslóðar um endursköpun íslensks samfélags sem síðar voru teknar upp bæði af Fjölnismönnum og JóNI SlGURÐSSYNl í Nýjum félagsritum. Að stofni til var Armann búnaðarrit og ædað að kenna bændum betri búhætti og tryggja þeim þannig betri afkomu og lífskjör. En innan um og saman við voru grein- ar Baldvins um þjóðerni, stjórnmál, uppeldis- og menntamál og margt fleira. Þetta var málgagn eins manns; manns sem leit á sig sem boðbera nýrra tíma en dó áður en þeir runnu upp. Ædi mynd nútímans af Armanni sé ekki Nýtt £zWVlLMUNDAR Gylfasonar. 29^ Ánnann á Alþingi var að stórum hluta skrifað- ur í samtalsformi að hætti Tbe Spectator. Önundur er þrjóskur andskoti úr þeim samræðum. 30* Blaðið sem Tómas vísar til er Sunnanpósturinn sem varð andmælandi Fjölnis í mörgu. Séra Árni HelGASON í Görðum gaf út þetta mánaðarrit 1835 til 1836 og svo aftur 1838. Sunnanpósturinn birti innlendar og erlendar fféttir og skoðanir ýmiss konar en einnig ljóð sem Fjölnismönnum þóttu ákaflega vond. Skoðanir Sunnanpóstsins voru flest- ar varkárari og fyrirsjáanlegri en Fjölnis. En líkast til er rétt að láta Tómas Sæmundsson sjálfan bera saman þessa andstæðinga, en hann skrifaði mikinn reiðilestur um Fjölni í Sunnanpóstinn þegar þriðji árgangur Fjölnis kom út. Tómas segir Sunnan- póstinn miklu betri en Fjölni „þvi bæði er þar meira að græða á fyrir almenning og líka þurfa seinni tímarnir alltaf að halda á honum en ekki Fjölm'. Annars var Sunnanpósturinn ósköp líkur Mogganum með sínar fféttir, fyrirsjáanlegu skoð- anir og vondu ljóð. ■3F Allt það er nytsamt sem hjálpar okkur til að bæta líf okkar, skilning okkar á lífinu, samfélaginu og sjálfum okkur. Það er nytsamt sem afhjúpar stöðnun samfélagsins og hugarfarsins og bendir á gagnsleysi hugmynda. Það er nytsamt sem eykur við heimsmynd okkar og sjálfsmynd. Það er nyt- samt sem bendir á lífvana vanafestu, dauðar kredd- ur, hjátrú. Það er nytsamt sem opnar leið út úr ógöngum hugarfarsins, innibyrgðu andrúmi sam- félagsins, hlýjum og rökum helli sjálfsvorkunnar. Hvað er ekki nytsamt? Endurtekið efni; bráðavakt yfir úrsérgenginni heimsmynd og útlifaðri mann- gildishugni)T)d; nýjasta tækni og vísindi pökkuð í gamlan lúðrahljóm; fólkið í landinu sem hvergi ,-r lengur til; kastljós að hugmyndum gærdagsins; Island eins og við treystum okkur til þess að fjalla um það nú; Island eins og við höldum að það eigi að vera nú; Island eins og við höldum að aðrir vilji hafa það. Og hvernig greinir maður það sem er nytsamt frá því sem er gagnslaust? Hvernig sér maður hvort köttur er lifandi eða dauður? Þarf maður að pota í hann? Taka á honum púlsinn? Mæla í honam heilabylgjurnar? Nei, maður bendir á hann á færi og segir: Nei, sko, dauður köttur! „Heilsaðu einkum ef að fyrir ber engil með húfu og rauðan skúf, í peysu;..." Það Ioðir við ljóðrýni hérlendis að hún leysist offast upp í eins konar inni- haldslýsingu. Þvílík lýsing varpar í raun engu ljósi á það hvernig Ijóð verður til, því þegar búið er að iýsa innihaldinu á eftir að lýsa ljóðinu, eða því hvernig þetta innihald tekur þátt í galdrinum sem heitir ljóð. Það er býsna þrálátur misskilningur að merking ljóðs felist í innihaldi þess og kemur því ekki á óvart að einhver hafi talið áhugavert að geta sér til um hver væri þessi engill með húfu og rauðan skúf í sonnettu Jónasar. Sá sem spyr sig þess er reyndar að rugla saman ljóðhöfúndi og -mælanda. Það liggur við að hann sé líka að hæðast að skáld- inu, því hafi Jónas komið englinum þarna fyrir af hreinum skáldlegum ástæðum er það eins og að gera lítið úr skáldskapnum að spyrja hann hver þarna sé á ferðinni. En vantar einhverjar upplýsingar í ljóðið? Ég veit ekki betur en engillinn standi Ijóslifandi ffammi fyrir lesandan- um, údit hans, innræti og limaburður, andardrátmr og hugsanir. Þeir sem vilja fa naffiið að auki eru á villigötum því það er vafalaust að kona sem svo ná- kvæmlega er lýst í Ijóði getur hvergi verið til nema þar. Skáldið var kannski að hugsa um einhverja lifandi konu á meðan það skrifaði, en ljóðið á ekki við um neina dauðlega veru. í hverju felst þessi lýsing? Ná- kvæmnin á ekki við um efnislega ffá- sögn, því við faum ekki nema lauslegar vísbendingar um ldæðaburð stúlkunnar. Lýsingin felst hins vegar í raffnagninu sem leikur um konuna í huga skáldsins. Það verður andstutt og viðkvæmt og hvert orð sem tengist stúlkunni er veigamikið og fjaðurmagnað í senn. Þetta er ekki auðvelt að sýna þótt benda megi á ýmis brögð: Heilsaðu einkum... Hljóð sem eru margtekin í ljóði mynda eins konar rytma, því þegar við heyrum affur hljóð sem við höfúm nýheyrt fær það að jaffi- aði meiri áherslu en hljóðin í kring. Fyrsta ei hljóðið bergmálar í seinna orðinu, og bergmálið fjarlægist síðan en heyrist tvisvar enn, í engil og peysu. ...einkum, efað... stuðlarnir hér eru eins konar and-stuðlar. Sá fyrri á atviks- orðinu einkum, sem er efinislega veikt og því óstöðugur stuðull, sá síðari lend- ir á ef, samtengingu sem algerlega kikn- ar undan stuðli eins og röddin brotni þarna. Stuðlarnir mynda óviðjafnanlega viðkvæman eða brothættan tón. ...ef að jyrir ber / engiL.. samhljómur milli e í titrandi stuðlinum og ber sem stendur fúllt eftirvæntingar í línulokin þar til sögnin er fyllt með engil í næstu línu. Höfúðstafúrinn fellur mjúklega á engiL þar sem línan er þrædd við þá á undan. Það er ekkert nafnorð í fyrri línunni og styrkist eugilvið það, þótt inntak orðsins dragi úr öllum þunga þar sem engili er þyngdarlaus vera („ungmey" hefði til dæmis gefið upphafi línunnar þyngri áherslu). Þetta gefúr þyngdarlausa áherslu, eins og ljósglampa... ...með húfu og rauðan sktíf,... hér verð- ur skáldið ögn ákafára í máli, eins og feimni fyrri hlutans hverfi um stund. Hér rímar búfit við skúf en f hljóðið vísar jafnffamt á efaði fyrri línunni. Dálítill glaðlegur blær er yfir svo auð- heyrðu rími. I einu uppkasti var skúf- urinn grænn, en rauður fléttast hann betur inn í myndina og styður ð hljóðið sem liggur eins og sjávarniður í bak- grunni erindisins (heilsaÐu-ef aÐ- (meÐ húfú)- rauÐan-góÐur-þaÐ er). Æ í „grænn“ er ekki hægt að fella inn í þessar línur, og það ætti líka við um a eða o. AU í rauðan hljómar bæði við ei og ö í þröstur næstu línu. ípeysu... komman á undan peys- unni rýfúr aftur flæðið, og ipeysu bæt- ist við eins og aukaslag hjartans. Öll línan líður reyndar áffam eins og hjart- sláttur, en með þeim smávægilegu trufl- unum að fyrsta nafúorðið er svífándi og á undan því síðasta kemur örstutt hik. Það verður ekki hjá því komist að taka eftir ólíkum efnislegum — og þar með bragffæðilegum — lit línanna sem kemur af því að sú fyrri er nafúorðalaus en hin síðari fyllt með nafnorðum. peysu er endahnúturinn á ej fléttunni sem fyrst var nefnd, en í henni eru hljóðin líkust í fyrsta og síðasta orði: h-EI-l-S-að-U og p-EY-S-U, og miðorð- unum EI-N-K-um og E(I)-N-G-il. Loftið er svo rafmagnað í kringum stúlkuna að engin leið er að snerta á henni: Beiðnin til þrastarins er ófúll- komin, skáldið missir andann og talar óskýrt, og þrösturinn er aldrei beðinn um að heilsa stúlkunni, þótt sú hugsun felist á bak við orðin. A talmáli yrði þetta: „Heilsaðu svo sérstaklega, ...ef þú sérð engil...hann er með húfú og rauðan skúf...og þarna...í peysu...það er sko kærastan mín.“ Ef til er nákvæmni í bókmenntum þá er þetta dæmi um hana. Orkulínurit úr sálarlífi skáldsins myndar útlínur stúlkunnar og segir okkur svo mikið um hana að ffekari lýsing er óþörf. Les- andinn skynjar strauminn og stúlkan kviknar ljóslifandi í höfði hans. Með því að gefa orðunum ytri tilvísun væri verið að gera þennan galdur að engu, og höfúndurinn óbeint sakaður um ónákvæmni. Þegar bragur er tekinn í víðum skilningi og látinn eiga við um allar rytmískar — og sálrænar — hræringar textans er hann mun betri vitnisburður um merkingu Ijóðs en innihaldslýsing. Það er lytminn sem tryggir ljóðinu hina óræðu og djúpu merkingu handan allra orða. Ég bæti því við, og með glöðu geði, að þegar allt kemur til alls er aðeins hægt að benda á orkuna og láta hverjum og einum effir að upplifa ljóðið sem í henni býr. Atli Ingolfsson Fjölnir 9 sumar '97
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100

x

Fjölnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fjölnir
https://timarit.is/publication/985

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.