Fjölnir - 04.07.1997, Síða 23

Halldór Björn Runólfsson (K)veljum íslenskt
Öfugsnuiw minnimáttartcenncl
Það er spurning hvort þjóð sem ekki nær að
styðja eigin menningarviðleitni til vænlegs árang-
urs geti talist þróttmikil menningarþjóð jafnvel
þótt hún eignist endrum og eins framúrskarandi
einstaklinga á einhverju sviði lista. Eitt er að státa
af Iáni eins og því að fóstra afreksmann á ein-
hverju sviði, annað er að kunna að hlú svo að
menningu sinni með skipulegum hætti að þar
uni afreksmenn hag sínum í hvívetna. Því miður
fer atgervisflótti frá íslandi vaxandi með hverju
árinu sem líður. Þar má oftast kenna um lágum
launum og lélegum aðbúnaði.
Starfsvettvangur dafnar yfirleitt ekki án þró-
aðrar samvinnu, skipulags eða sæmilegrar að-
stöðu. Hvað listir varðar skipta styrkir, aðbún-
aður og starfslaun vissulega miklu máli en fjár-
munir eru þó ekki viðlíka þungir á metunum og
raunverulegur, almennur skilningur á inntaki og
mikilvægi fyrirbærisins. Fylgi hugur ekki máli
geta þjóðir ausið ómældum kröftum og fjár-
munum í listir og menningu án þess að hafa
erindi sem erfiði. Því má reyndar halda fram að
án skilnings á gildi lista komi fjárstuðningur —
hversu hár sem hann er — fyrir lítið.
íslensk myndlist líður öðru fremur fyrir
skeytingarleysi almennings og yfirvalda, sem á
hinn bóginn gjalda fyrir skilningsleysi intelli-
gensíunnar — vitundarvarðanna — sem ekki
sinnir upplýsingarhlutverki sínu sem skyldi. í
staðinn fyrir að kynna sér listkerfið eins og það er
í reynd innanlands og utan og uppffæða almenn-
tng og yfirvöld um þann reginmun sem er á
okkar háttum og veruleik annarra vestrænna
þjóða vaða vitundarverðirnir sama reyk og
margur listamaðurinn og ímynda sér að heims-
frægðin standi okkur nær en öðrum þjóðum
vegna einstæðra verðleika okkar og meðfæddrar
snilldar.
Þegar þessi tálmynd af sjálfúm okkur kemur
ekki heim og saman við raunveruleikann —
samanber árleg vonbrigði almennings yfir því að
stórstjörnurnar okkar skuli ekki hreppa fyrsta
sætið í Eurovisionkeppninni — snýst kokhreystin
upp í andhverfú sína, einhverja öfúgsnúna
minnimáttarkennd með bölsýni og sjálfsfyrirlitn-
mgu yfir þeirri ósvinnu að við skulum ekki eiga
heila legíó af heimsfrægum listamönnum.
Vitundarverðirnir sem gjarnan eru með próf frá
háskólum í einhverju risaveldanna sjö geta með
engu móti skilið hvers vegna hér skuli ekki vera
eins og þar, en í hugum þeirra er þar jafnan hafið
yfir allan menningarlegan grun. Stundum mætti
æda að fyrir utan landsteinana væri að finna eitt
óslitið menningarlegt himnaríki með ýmsum
dásamlegum afkimum allt eftir því hvar viðkom-
andi vitundarvörður lærði og lék sér.
Enduróminn af þessum paradísarmissi má
síðan finna í sútarsöng þeirra listamanna sem
halda að aðstaða erlendra kollega þeirra sé í réttu
hlutfalli við kjör frægustu stjarnanna í bransan-
um. Því má segja að stærsti vandi íslenskrar
myndlistar sé fólginn í glámsýni aðstandenda
hennar frammi fyrir tveim gjörólíkum listkerfúm,
hinu íslenska og hinu vestræna. Ofsögurnar um
óskorað ágæti annars hvors kerfisins þétta ein-
ungis sjálfsblekldngarnetið og viðhalda vanmeta-
kennd okkar. Undirlægjuháttur og heimska eru
fylgifiskar slíkrar sneypu.
Endurtekið
og ewdurtuggið efni
Ein sérkennilegasta árátta íslenskra vitundarvarða
binist í sífelldri tortryggni þeirra gagnvart inn-
lendri listsköpun. Listamönnum sem gagntýn-
endum verður tíðrætt um ódýran innflutning
sem þrífist nær eingöngu á stuldi og eftiröpun. í
umhverfi þar sem upplýsingastreymi er jafnþétt
°g stöðugt og gerist í vestrænum listheimi em
slíkar grunsemdir ófrjóar og afar hjákátlegar.
Hvarvetna viðurkenna menn að ekld verði lengur
komist hjá hugmyndanjósnum. Hver jarðarbúi
gægist yfir annars öxl. Sama vitundarefninu rignir
nokkuð jafnt yfir þá alla svo nær ómögulegt er að
geta sér til um raunverulegan uppruna upplýs-
Macnús PAlsson
„Sekúndumar þar til Sikorskyþyrlan snertir" (hluti verksins), 1976
ingaúrkomunnar. Að dæma um slíkt væri jafn-
gáfúlegt og að ákvarða þjóðerni lægðanna sem
streyma yfir landið.
Frammi fyrir verkum bandaríska málarans
Ads Reinhardts förlast mönnum illilega ef þeir
gleyma þrjátíu til fjörutíu árum eldri einlits-
verkum Rússans KasimíRS MalevItsj. Fáir gagnrýn-
endur létu slíkt henda sig en fjölmörgum þeirra
láðist að líta kringum sig og viðurkenna að Rein-
hardt var einungis einn af fjölmörgum „endur-
reisnarmönnum einlitsmálverksins“ á 6. áratugn-
um. Tilraunir bandarískra gagnrýnenda til að
endurrita listasöguna sér í vil komu um nokk-
urra áratuga skeið í veg fyrir að franski listmálar-
ann Yves Klein nyti sannmælis sem róttækasti
einlitsmálari eftirstríðsáranna. Enda þótt gagn-
rýnandinn Donald Judd reyndi að koma þeirri
vitneskju til skila við samlanda sína létu þeir sér
ekki segjast. Það þjónaði ekki hagsmunum
Bandaríkjanna að skugga væri varpað á nýfengið
forystuhlutverk þeirra í myndlist.
Með svipuðum hætti reyndu Frakkar, Belgar
og Hollendingar að draga fjöður yfir áratugar-
langt forskot danskra listamanna þegar svokölluð
Cobra-hreyfing var stofnuð í París á ofanverðum
5. áratugnum. Svavar Guðnason — eini íslenski
listmálarinn í hópi danskra abstraktmálara sem
gengu til liðs við hreyfinguna — leyndi aldrei
andúð sinni á samkrullinu við unglingana frá
Brussel og Amsterdam sem ekki höfðu slitið
barnskónum þegar hann og danskir félagar hans
ruddu brautina fyrir frjálsa abstrakdist á 4. ára-
tugnum. Enda kom það á daginn þegar Cobra
var stofnað að svo lítið var gert úr frumkvæði
Kaupmannahafnarhópsins að þolgæði dönsku
abstraktmálaranna undir þýskum járnhæl -— sem
þeir veittu eindregna andspyrnu — gufaði bein-
línis upp. Skömmu síðar hirtu Bandaríkjamenn
allan heiðurinn af mótun expressjónískrar
abstrakdistar og frumkvæði Svavars og félaga varð
endanlega skúminu að bráð.
FuHt Hús; fúl hunsun
Þannig gerast kaupin á eyrinni. Allar þjóðir reyna
að ota sínum menningarlega tota og beita í því
skyni fyrir sig vitundarvörðum sem túlka söguna
þeim og þeirra í vil. En vegna rætinna svika
okkar eigin intelligensíu — innbyrðis öfúndar og
togstreitu listamanna, listfræðinga, gagnrýnenda
og listsala — fer meira munnvatn og blek í að
níða niður íslenska samtímalist en nýtist henni til
framdráttar. Sem dæmi má nefna vel metinn
gagnrýnanda á virtu dagblaði sem alltaf þykist
hafa séð á ferðum sínum erlendis svipuð verk >•
Rachel Whiteread
Ónefnt (Eight Shelves),
1995-96
„En Rachel
Whiteread er
viðurkenndur lista-
maður með tölu-
verða alþjóðafrœgð
og það eitt gerir
gæfumuninn.
Islenska intelli-
gensían þegir
þunnu hljóði yfir
þessum augljósa
„þjófnaði“á inn-
lendum hugmynd-
um vegna þess eins
að hún hneigist til
að ofmeta erlenda
snilli eins og allt
sem hún þekkir af
afspuminni einni.
Slíkt lýsir lítilsigldu
viðmóti hennar
og ófugsnúnu
smásálarpoti. “
F j ö 1 n i r
23
sumnr '97