Fjölnir - 04.07.1997, Page 31

Á föstudaginn langa sýndi Stöð 2 líf og dauða
Helga Jónsson einsetubónda í Skagafirði.
Stöðvarmenn tóku viðtal við Helga í vetur.
Daginn eftir hrapaði hann til bana í hrikalegu
hamragili skammt frá bænum sínum.
Þegar Helgi var borinn til grafar mættu
Stöðvarmenn aftur og fullkomnuðu þáttinn.
Kristján B. Jónasson horfði á „Minningar
frá Merkigili“ og skrifar hér um þennan
heimildarþátt úr landsbyggðargettóinu.
luðinn
Jóndinn
Fyrir fáeinum árum var ég staddur í langri röð
framan við kassa í stórmarkaði rétt fyrir utan
Frankfurt og lét mér leiðast. Til að hafa ofan af
fyrir mér fór ég að blaða í fréttatímaritinu góð-
kunna, Der SpiegeL, sem var í standi þarna nálægt.
Ég fletti hratt í gegnum heimsviðburðina og nam
ekki staðar fyrr en ég rakst á fremur óvenjulega
uppákomu í þessu annars virðulega tímariti,
mynd af bráðhuggulegri, berbrjósta stelpu. Þegar
ég fór að rýna í greinina sem fylgdi með mynd-
inni (grein um afbrýðisemi) komst ég að því að
þessi stelpa var dáin. Þetta var Dorothy Stratten,
kona sem var skotin í andlitið með haglabyssu af
manninum sínum eftir að hún hafði verið kosin
„Playmate of the year“ 1980 í Playboy. Margir
kannast sjálfsagt við þessa sögu. Alþýðustúlka
varð að opnustúlku og frægð hennar hrærði svo í
hausnum á eiginmanninum að hann drap hana
og sjálfan sig á effir. Um þessa tragedíu var gerð
bíómynd og margir kannst sjálfsagt einnig við
hana, Star 80. Hún er til á öllum betri mynd-
bandaleigum.
Sjálfsagt hefirr það verið hitanum í stórmark-
aðinum að kenna en það sló mig að uppgötva að
brjóstin og andlitið sem eina örskotsstund höfðu
opnað fyrir hormónakranann hjá mér voru brjóst
og andlit dáinnar konu, já og meira en það,
myrtrar koriú. Ég var að horfá á lík. Ég var að
slefa yfir líki. Þetta er reyndar dagleg reynsla og
ekkert merkileg ef út í það er farið. Þegar ég
skrifa þetta er á borðinu fyrir framan mig úr-
klippa úr útlendu blaði með mynd af Simone de
Beauvoir. A myndinni er hún dömulega klædd
með afar smekklegan túrban á höfðinu, stóra
smaragðseyrnalokka og í dökkum, virðulegum
kjól. Við hlið hennar stendur skáldsagnahöfund-
urinn Nelson Alcren, myndarlegur, sólbrúnn með
kraftalega framhandleggi (líkast til hefitr hann
verið sleipur í tennis) og fallegt, sportlegt arm-
bandsúr. Tveir þekktir rithöfundar. íkon. Ekkert
subbulegt við þá. Báðir eru þeir hins vegar dauð-
ir. Ég horfi á lík en það er svo sjálfsagt mál að
það tekur því vart að tala um það.
En þegar ég hafði sett Spiegel aftur upp í
rekkann í stórmarkaðinum varð mér hugsað til
allra berbrjósta stelpnanna sem eiga eftir að deyja
en eiga samt eftir að vekja upp losta hjá ófædd-
um kynslóðum. Öll þessi lík sem eiga eftir að
ganga aftur allsber á sjónvarpsskjánum. Fólk eins
og ítalska klámdrottningin Moana Pozzi sem lést
úr leghálskrabbameini fyrir fáeinum árum, aðeins
42 ára gömul. Fólk eins og „folinn" John Holmes
sem dó fyrir einum sex árum, einnig á besta aldri
og líka úr krabbameini. Þetta fólk er dáið en það
er ódauðlegt í nekt sinni. John Holmes heldur
áfram að striplast um á typpinu. Moana heldur
áfram að reyta af sér Ieppana. Að eilífu ef því er
að skipta. Við skrásetjum ekki aðeins merkilegar
hugsanir og stórfenglega viðburði. Við skrásetjum
líka cyppi og brjóst. Kynferi og líkamsvökvar eru
jafn vel geymd og heimildir um Ijósleiðaralagn-
ingu og lagasetningar. Þetta er allt til á lagernum
og það er þegar byrjað að byggja söfn yfir þessar
merkilegu upplýsingar. En samt. Að æsast upp
yfir myndum af dauðu fólki! Það er eitthvað
klikkað við það. Eða er ég kannski bara með
gamaldags rétttrúnaðarlúterskt samviskubit?
Ég vil taka það skýrt fram að þó þessi tilfinn-
ing mín væri eins ekta og tilfmningar geta orðið,
jafhvel þótt ég hefði „uppgötvað“ þarna eitthvað
merkilegt um mig og líf mitt á meðal mannanna,
hafa þessar hugsanir þegar verið hugsaðar af öðr-
um. Svo eitt dæmi sé tekið: Eitt frægasta rit
franska fjölfræðingsins Rolands Barthes, Ljós-
kompan, fjallar um tengsl ljósmyndarinnar við
dauðann. í bókinni er birt og skýrð gríðarlega
áhrifamikil mynd sem bandaríski ljósmyndarinn
Alexander Cardner tók árið 1865. Á henni má sjá
ungan fanga, Lewis Payne, sem á að fara að taka af
lífi og sem horfir beint inn í linsuna. Það sem
„gerir“ myndina er að hún er tekin rétt fyrir af-
tökuna. „Hann er dauður og hann á að fara að
deyja,“ skrifar Barthes í myndatexta. Við, sem
horfum, vitum að hann veit að hann á að fara að
deyja og að hann dó — þess vegna er myndin
svona áhrifamikil. Þetta er mynd af dauðanum,
af vissunni um að hann kemur, af nálægð hans
og hinu óumflýjanlega. Stelpan sem ég sá í
Spiegel vissi hins vegar ekki að áður en langt um
liði yrði hún kaldur nár. Hún var bara opnu-
stúlka. Hún átti að geðjast karlmönnum og það
gerði hún svo sannarlega. Hún var jú kosin Leik-
félagi ársins 1980. Hvers vegna í ósköpunum
hefði það þá líka átt að sjást á henni að hún átti
ekki langt eftir?
>•
Atriði úr þættinum
Minningar frá Merkigili
eftir Eggert Skúlason.
Fjölnir
31
sumor'97