Fjölnir - 04.07.1997, Page 33

Kristján B. Jónasson Dauðinn og bóndinn
h
gerður þáttur um einbúa í framdölum Skaga-
fjarðar? Vegna þess að hann býr handan við mörk
þægindanna sem við vitum að allir geta búið sér
hafi þeir einungis rænu á því að flytja í bæinn.
Bæði svarti unglingspilturinn og Helgi dóu svip-
lega. Dauði þeirra náðist því miður ekki á filmu
en sem betur fer var hægt að taka upp sinnuleysi
þeirra beggja um að hann var óumflýjanlegur og
það sem óhjákvæmilega fýlgdi í kjölfar hans. Og í
báðum tilvikum var það dauðinn en ekki lífið á
undan honum sem var aðalatriðið. Byggð í Aust-
urdal leggst af. Einbúi fellur frá og um það er
gerður sjónvarpsþáttur. Þar með var hægt að drífa
enn og aftur upp á fjalirnar minningarathöfnina
um gamla samfélagið. Síðustu 60 árin, já kannski
alla þessa öld höfúm við lesið aftur og aftur lýs-
inguna á henni. Við tökum af henni myndir, við
búum til um hana bíó og við sýnum hana í sjón-
varpinu. Maður hélt kannski að nýjar borgarkyn-
slóðir myndu hætta þessum ósið en ónei. Varla
eru ijósmyndararnir komnir aftur heim frá L.A.
og Mílanó með leðurjakkana sína og derhúfúrnar
í eftirdragi en þeir eru roknir út á land til að taka
myndir af rústum eyðibýla, skrýtnum köllum,
íbúum afskekktra staða eða þorpum í snjóflóða-
hættu. Ef ég væri ekki vel upp alinn myndi ég
kalla þetta fólk hræætur. Meira að segja kvik-
myndagerðarmenn eins og Júlíus Kemp, sem svo
sannarlega drakk malbikið með móðurmjólkinni,
getur ekki búið til bíómynd án þess að einhver
Ugla trommi þar upp, fersk úr eyðidalnum, eða
að MTV-fitaðir borgarkrakkar lendi í ósviknum
ævintýrum meðal landsbyggðarvillimanna. Ég
segi: Burt með þessa hálfvitalegu gervisveit sem
við nærumst enn á líkt og púkar á fjósbita. Hún
er enn vitlausari en fíflahugmyndin um Reykja-
vík sem míní-New York. Og mér er líka spurn:
Eru bændur einfaldlega ekki orðnir of fámennir
til að standa undir þessu dauðahlutverki gettó-
íbúans? Samkvæmt opinberum tölum eru opin-
berir starfsmenn nú töluvert fleiri en búandliðið.
Væri ekki ráð að búa til „efni“ úr þeim? „Minn-
ingar úr samgönguráðuneytinu.“ Er það ekki
fínn titill?
Það var líka eilítið kaldhæðnislegt, en kald-
hæðnin er hér reyndar í stíl við annað, að Ómar
Ragnarsson var næstum því búinn að „ná“ Helga
á undan þeim Stöðvar 2-mönnum. Hann var
hins vegar á höttunum eftir öðru. I desember
síðastliðnum stóð hann í hlíðinni gegnt Merki-
gili, benti á Jökulsárgljúfrið og á Merkigilið þar
sem Helgi hrapaði til bana stuttu síðar og sagði
valdsmannslega: „Þetta fer allt undir vatn.“ Hann
var að segja sjónvarpsáhorfendum frá virkjun sem
sr. Hjálmar Jónsson, þingmaður Norðurlandskjör-
dæmis vestra, ædaði að fara að byggja einn síns
liðs, að manni helst skildist. Hvaða skoðun hafði
Helgi á þessari fyrirhuguðu virkjun? Við vitum
það ekki. Enginn spurði hann. Raunveruleg póli-
tísk vandamál, raunveruleg átök um vald yfir
atvinnutækjum og landi tilheyra ekki þáttagerð
um landsbyggðargettóið. Og það sem meira er:
Þegar kemur að raunverulegum átökum um
raunveruleg völd er líka best að hafa öll skrýti-
menni undir grænni torfú. Hefði myndavélin
ekki gengið frá Helga hefði Landsvirkjun líklegast
orðið að gera það. En myndavélin sem fylgdist
með Hjálmari var í raun lúmskari en myndavél
Stöðvar 2. Hún tók alls ekki eftir Helga. Lands-
byggðarfólkið er aðeins til þegar á að búa til
prógramm um gettóið. Þegar kemur að því að
sökkva jörðunum sem það býr á ofan í poll er
sem það sé þegar drukknað og því ekki til viðtals.
En nú er Helgi kominn upp í sjöunda himin
sjónvarpsins. Hann horfir að handan af skjánum,
ódauðlegur í sýndarheiminum. Þó slær það mig
ekki út af laginu að vita að hann er dáinn líkt og
þegar ég sá Dorothy Stratten berbrjósta í Spiegel
né er tillit hans fúllt af þrúgandi vissu um að
hann eigi brátt að fara að deyja líkt og augnaráð
morðingjans Lewis Paynes. Hann er einfaldlega
venjulegur maður. Jafnvel þótt reynt sé að gera úr
honum einbúa, fúrðufisk og „efni“ er hann bara
þetta. Ég á mér þann draum að íbúar lands-
byggðarinnar verði einhvern tíma allir þannig.
Bara venjulegt fólk. Ekki hópur fúrðumenna,
læstir inni í gettói sem aldrei var til nema í plati.
Kristján B. Jónasson
Atriði úr þættinum Minningar frá Merkigili eftir Eggert Skúlason.
það er ástand. Kannski em þeir á Stöð 2 allir
með doktorspróf í tilveruheimspeki upp á vasann
og hafa því meiri áhuga á veru Helga en vinnu
hans, ég veit það ekki, En að minnsta kosti feng-
um við aldrei að vita annað um Helga en að
hann væri einbúi, að hann braskaði stundum
með hross, braut heilann um smátt og stórt eins
og gengur og gerist og bakaði stór brauð. Hvað
fékkst hann við þegar hann var ekki að brjóta
heilann, braska með hross eða baka brauð? Það
skipti engu máli. Líf Helga skipti hvort eð er
engu máli, aðeins dauði hans.
TT
X JLvers vegna eru gerðir þætdr um fátækra-
hverfi í Los Angeles? Vegna þess að þeir sem þar
búa finna stöðugt fyrir nálægð dauðans. Líf
þeirra er handan við mörk þess daglega öryggis
sem við teljum okkur búa við. Hvers vegna er
TIL BAKA,
TIL SÓLARINNAR
Alla hluti má rekja til sólar-
orkunnar. Með því að rekja
uppruna hlutarins til nátt-
úrunnar og síðan að sólinni,
þá skiljum við oft Petur það
verkefni/vandamál sem við
erum að fást við.
f Kalevalaljóðum Finnlands
er eín hugmynd gegnum-
gangandi sem varðar
galdraformúlur. Til þess að
ná valdi yfir hlut verður að
rekja uppruna hans. Vaina-
möinen, persóna úr sögu-
Ijóðinu Kalevala, varð fyrir
því að særast á hné við
viðarhögg. vainamöinen fór
til andalæknis til að fá að-
stoð. Andalæknirinn gat
ekki gert að sárum Vaina-
möinens því að hann gat
ekki rakið uppruna járnsins
sem öxin var búin til úr.
Með því að rekja uppruna
hluta, hugmynda og orða
fáum við betri skilning á
viðfangsefninu.
Dæmi: Skór samanstanda af
gúmmíi, leðri, reimum,
skóáburði og nöglum. við
getum rakið ferlið frá
endanlegum hlut að
uppruna efnisins.
Cúmmí: Stimpill - mót -
hælaverksmiðja - flutn-
ingu - hrágúmmí -
gúmmíverksmiðja -
gúmmíplanta.
Leður: Skrautgerð - -litun -
holugerð - skurður - sút-
un - sláturhús - flutn-
ingur-bændabýl-
fóðrun.
Reimar: Plastendar - ofið
efni - litun - trefjar -
spuni-plast - olía - gervi-
efni - jurta- og dýraleifar.
Skóáburður: Áburður- litur
-umbúðir-blöndun-
flutningur - olía - efni -
jurta- og dýraleifar
Naglar: Hamar-járnsmiðja -
vír - rúllur - stál - málm-
bræðsla - hráefni - námu-
gröftur
Sýna þessi orð möguleika á
nýjum efnum? Er hægt að
móta hælana öðruvísi? Er
hægt að finna nýja áferð og
liti? Er hægt að nota önnur
efni í skóáburðinn? Er hægt
að nota önnur efni en plast
í reimarnar?
Svona er hægt að halda
áfram og finna nýja mögu-
leika.
F j ö 1 n i r
sumnr '97