Fjölnir - 04.07.1997, Síða 41

Hallgrímur Helgason Sjálfstraust íslendinga
að láta sig rigna niður í biðröðinni íýrir
utan KafFibarinn. f miðju nýliðnu
norðanáhlaupi stóð þar Stefán Árni í
Gus Gus við barinn nýkominn úr
grillveislu í Heiðmörk sent hópurinn
hélt íyrir útlendinga, einhverja hátt
setta leðurjakkamenn frá hljómplötu-
risum í London og Los Angeles. Þetta var
daginn sem lokaathöfn Smáþjóðaleikanna
var færð af Laugardalsvelli
inn í Laugardalshöll: Norð-
an sex og sex stiga hiti: Eitt
það svæsnasta gluggaveður
sem íslenskt sumar hefúr séð.
„Við settum þá bara í
Kraft-galla. Þetta var æðis-
legt“ sagði GusGus-maður.
Hér er komin ný kynslóð
af íslendingum með alveg nýja
tegund af sjálfstrausti.
3.
Hae oq Hj
Seinfeld á Astró. Damon á Mímisbar. Krydd-
stúlka á KafFibrennslunni.
Nú sussa með sér ljóðskáldin djúpu á Skag-
anum og rölta á inniskónum inní sína 16.000
blaðsíðna stofu og með sinn tebolla og huga frem-
ur að síðustu hækum en mikla upp þá staðreynd
að nokkrar kúlur úr sápu-menningu heimsins
hafi blásist hingað með þeim léttvæga þyt sem
myndast þegar tískublöðunum í London og New
York er flett mjög hratt. Auðvitað þarf ekkert að
sýna fram á það að þáttur með Seinfeld sé meiri
listviðburður en útkoma íslenskrar ljóðabókar nú
á þessum niðurlægingardögum í annars glæsilegri
skáldskaparsögu okkar. Ég er bara að reyna að
benda á þá staðreynd að heimurinn er kominn
hingað heim. Goðin eru ekki lengur þessir guðir
sem þau voru manni ungum dreng með sífellda
heimskautsbauga undir augunum. Hollywood-
stjörnurnar eru fallnar af himni og ramba hér um
bæinn á milli bara. Og hvernig bregðumst við
við? Hvernig á að umgangast heiminn þegar
hann er allt í einu og óvænt kominn hingað heim
og stendur við barinn?
Það er hægt að gefa skít og segja iss: Hvað
með það? og ryðjast framhjá honum í átt að sín-
um bjór. Og það er hægt að grúppíast í kringum
hann í þeirri von að fá uppí sig tungu sem
kannski hefur ullað uppí nokkra enn merkari
munna. fslensk tunga getur þannig orðið óvænt
landkynning. Hvort tveggja lýsir gamalli van-
metakennd. Það er hægt að segja já þarna er
hann og halda svo áfram að ræða Fjölni, þ.e.a.s.
vaxtarræktarávöxtinn sem náði að krydda sig og
landið enn frekar með frægu deiti. Það
er líka hægt að vera bara bissý heima
að gera sinn hlut, að byggja upp
okkar eigin sjálfstæðu menningu
sem sjálfsagðan hlut af alþjóðlegu
umhverfi.
Að vera íslendingur er eilífðar-
vandamál. Við leysum það ekki — við
verðum alltaf þetta þjóðarkríli á eyland-
inu sem offar en ekki er útaf öllum kortum
heimsins — en það er eitthvað aðeins að losna um
það. Heimurinn hefúr allt í einu fengið þennan
ógurlega áhuga á okkur og þar með gefst okkur
tækifæri til að standa keikir, vera við sjálfir og
segja: Þetta erum við og þetta erum við að gera.
Veskú! Við getum snúið handritaafhendingunum
við og sagt „Vær sá god, Flateybögen...nýjasta
versjónin..." Við þurfúm ekki lengur að eyða
púðri í endalausar landkymningar, við getum hætt
að öskra „Komiði!", við getum farið að segja
„Hæ!“. En það er hægt að segja þetta hæ á marga
vegu. Þetta er spurning um hæ eða hi. „Hi hi...“
Við getum borið það fram full fýrirlitningar; í
okkar smáþjóðarkomplex. Við getum borið það
fram fúll virðingar, ful! ofvirðingar, tinandi í
hnjánum fýrir útlendri tign. Og við getum borið
það fram á eðlilegan sjálfstæðan og fullveldislegan
hátt, með sjálfstrausti, þó how do you like
lceland? fái að fljóta með.
4.
Þótti jjjer gjdd hjond bá...
Paul Caimard var enginn Seinfeld 19. aldar en
hann var einskonar kvikmyndaframleiðandi síns
tíma; kom hingað með heilan leiðangur af
náttúruskoðurum, dagbókarskrifúrum og teikn-
urum, og gaf síðan út veglega heimildamynd um
landið; glæsiprentaða grafíkmöppu. Islendingar í
Kaupmannahöfn héldu Páli mikla veislu í janúar
1839, að aflokinni Islands-ferð hans. Menn voru
fúllir af þakklæti og báru mikla virðingu fýrir
þessum íslandsvini aldarinnar. Þar lá frammi á
borðum til sýnis fýrsta eintakið af „Gaimard-
leiðangrinum“, þessari stórmynd þess tírna og
eftir matinn rituðu allir veislugestir nöfn sín
aftast í bókina. Þetta fágæta eintak fann Sicurður
Jónsson lífFræðingur fýrir áratug eða öðrum síðan
á fornbókaverslun í París og uppi á háu lofti hans
við Monsieur le Prince-götu í París má sjá að JóN
Sigurðsson hefúr stærstu rithönd allra í salnum;
nafn sitt ritar hann í 18 punkta letri þótt aðrir
landar hans og Fjölnismenn Iáti 12 punktana
duga. Gott ef Páll sjálfur og hans menn stilltu
nöfnum sínum ekki í enn meira hóf En þarna
stendur það í einu nafni fæddu á 17. júní: Allt
sjálfstæði Islendinga, öll okkar krafa
til þess að verða þjóð
Ín á meðal þjóða,
\í rituð með
\\ ' breiðum
' / vX. ^ klessulegum
línum sem
tóku sama pláss og
þrjú önnur nöfn:
Jón Sigurðsson.
Hann var sá er
sjálfstraustið
hafði og það allt
að því barnalega belg-
ingslegt, en á móti kemur að
hann var að bæta fýrir margra alda skort á því.
(Þessi megalómanía sem Jón var þó haldinn
fyrir hönd sinnar voluðu þjóðar birtist manni
annað slagið í nútímanum, en þá jafnan á per-
sónulegri smákónganótum. Dacur tók alltaf heila
síðu í gestabókum myndlistarsýninga og með
samanburðarrannsóknum á tileinkunum
íslenskra höfunda má komast að því að Thor
VilhjAlmssyni dugir vart saurblaðið til að árita sín-
ar bækur en Nóbelsskáldið ritar hins vegar fínleg-
um dráttum vart sýnilegt nafn sitt undir titilinn.)
Maður er að reyna að sjá fyrir sér Jónas Hall-
grímsson í veislunni góðu. Hans sjálfstraust er af
öðrum toga. Hann hefúr sitt prívat sjálfstraust
sem skáld, hvað svosem iíður meintri hógværð
hans gagnvart eigin kveðskap. „Skáld er ég ei...“
og allt það. Hann hefúr kannski jafnvel meira
sjálfstraust sem náttúrufræðingur, en þó varla hér
í selskap með Páli Gaimard sem hann greinilega
virðir, sbr. kvæði hans honum til heiðurs.
Kannski hefúr hann bara setið með sínum vinum
og gert sér gott úr mat og veigum. Það má kenna
skjálfhentan fyllerís-blæ í rithönd margra
landa í þessari merku „gestabók“ en þó
ekki í nafni J. Hallgrímsen.
„Hann hefúr skráð sig fyrir matinn“
f segir Sigurður Jónsson með glott á vör.
Jónas hefúr semsagt ekki sjálfstraust á la Jón
Sigurðsson; fyrir hönd allrar þjóðarinnar,
kannski eilítið sjálfstraust á sviði alþjóðlegrar
náttúrufræði en fyrst og fremst sjálfstraust
sem Jónas Hallgrímsson skáld. En það mun vera
eitt hið þægilegasta sjálfstraust sem til er: Að vera
íslenskt skáld á bundið mál. Það er sjálfstraust
sem veit að enginn samanburður kemur
nokkurn tíma utan frá. Þú ert kóngur í þínu
ríki, óþýðanlegur og óskiljanlegur öðrum en
þeim sem tala íslensku. Kannski er hér skýring á
því hvers vegna slíkir menn finnast ekki lengur
meðal þjóðarinnar. Þau fáu skáld sem eftir eru
yrkja öll á óbundnu og Iéttu þýðanlegu máli; allir
að vonast eftir heimsfrægð, þó ekki væri nema í
litlum moldarfirði í Norge.
Það er svo aftur spurning hvernig Jónas
Hallgrímsson hefði setið í stóli sínum ef veislan
hefði verið til heiðurs Heinrich Heine. Hefði hann
þá setið yfir meistaranum eins og Matti Jó yfir
Borges eða mætt honum eins og jafningja, eins
og Laxness að heilsa W.H. Auden, eða hefði hann
bara hellt sig fúllan af skelfingu og staðið útí
tunglsljósinu?
Daginn fyrir veisluna sátu nokkrir landar
uppá herbergi á Garði og nudduðu í Jónasi um
að yrkja nú sérlegt veislukvæði til handa Páli
Gaimard. Frá þessu segir Benedikt Cröndal í
Dagradvöl. Skáldið var eitthvað tregt til en lét
loks undan og settist við yrkingar á meðan hinir
spjölluðu áfram. Eftir nokkrar hendingar þeytti
Jónas frá sér pennanum og hvæsti „hana, nú get
ég andskotakornið ekki meir!“ Hann var fullur
aðdáunar á mætum íslandsvini en ekki þó svo að
hann skriði fýrir honum. Hann gat svosem ort tii
hans kvæði en allt eins ekki. Samt sem áður lá
kvæðið fúllprentað á veisluborðum daginn eftir.
How do you like Iceland? er greinilega engin
okkar tíma uppfmning.
Þú stóðst á Heklu tindi hám
og horfðir yfir iandið fríða,
þar sem grænar grundir líða
skínandi ár að ægi blám,
en Loki bundinn beið í gjótum
bjargstuddum undir jökulrótum.
Þótti þjer ekki ísland þá
yfirgripsmikið til að sjá?
Þannig hljómar fyrsta erindið. Síðustu tvær
Iínurnar eru endurteknar í einskonar viðlagi,
viðlagi sem hefúr breyst aðeins á okkar dögum,
en er samt sungið enn, en hljómaði svona þá:
„You sure liked Iceland then, didn't you?“
5.
Laciies anci aentlemen...
Til hvers erum við til? Til hvers erum við
fslendingar? Til hvers erum við hér? Hvert er
hlutverk okkar í heiminum? Eigum við þar
einhvern séns? Höfum við eitthvað honum að
færa? Eða eigum við bara að liggja hér og
þiggja? Skríðandi smáir líkt og lýs á höfði
heimsins? Hvað ætlum við að gera? Eigum við
að hugsa eins og smáþjóð eða stórþjóð? Eigum
við að sofna á kvöldin metnaðarlausum einskis
nyhum svefni eins og 30.000 manns í Liechten-
stein? Engum til ama og þannig að öllum er
sama? Eða hvað? Ha? Hvað í andskotanum er
það að vera Islendingur?
Davíð Oddsson var fölur og fár þegar hann
gekk framhjá breiðum bökum Þýskalandskansl-
ara, forsætisráðherrum Bretlands og Spánar, for-
setum Rússlands og Bandaríkjanna upp að ræðu-
púltinu á fúndi Nató-leiðtoga í forsetahöllinni í
París í vor, dró upp lítinn miða úr hægri jakka-
vasa og hóf að lesa óstyrkri röddu, á ensku með
íslenskum hreim.
Hvað er það að vera íslendingur?
PERSÓNULEG
LÍKING
Áhugaverð líkingatækni er
að persónugera hluti og
hugmyndir.
Með þessari aðferð setur þú
sjálfan þig í spor eða í
samband við þá hluti og
hugmyndir sem þú ert að
fást við. Pú býrð til eins-
konar hlutverkaleik úr við-
fangsefninu.
Dæmi: Hjá Cillette-fyrir-
tækinu var verið að þróa
nýja tegund af sjampói.
Sem nálgun á viðfangs-
efninu sáu þátttakendur í
vöruþróunarhópnum,
sjálfa sig sem hár. Þeir
ímynduðu sér hvernig hár
upplifði heiminn. „Það er
hræðilegt að vera þveg-
inn á hverjum degi."
„Hárþurrkan er að gera
útaf við mig." „Ég uþplifi
mig sem þurrt og dautt
hár." Sumir vildu sjampó
sem verndaði hárið. Aðrir
vildu sjampó sem hreins-
aði vel öll óhreinindi úr
hárinu. Niðurstaðan varð
sú að hver og einn hafði
sínar óskir um eiginleika
sjampósins miðað við
gerð hársins. útkoman
varð „Silkience' -sjampó,
sjampó sem lagar sig að
mismunandi hárgerðum,
einskonar alhliða sjampó.
Æfing: ímyndaðu þér að þú
sért sá hlutur eða verk-
efni/vandamál sem þú ert
að fást við. Getur þú sett
þig í Sþor hlutarins, leikið
hlutverk þess hlutar sem
þú ert að fást við? Spurðu
sjálfan þig um innsæi og
möguleika á lausnum
með þessari aðferð.
F j ö 1 n i r
sumnr '97 41