Fjölnir - 04.07.1997, Page 79

Gunnar Smári Egilsson Syndug kirkja
sitt hlutverk; hann er góður upplesari, ágætur
tónari og hefur sterka og góða rödd til að leiða
sálmasöng. Mér fannst hins vegar sérkennilegt af
honum að lesa predikun sína af blaði yfir svona
fámennum söfnuði. Það var einhvern veginn á
skjön við þá nálægð sem þessi litla kirkja gaf at-
höfninni.
Aðalinntak predikunar hans snerist um að
kirkjan væri lifandi samfélag, ekki óhagganlegt og
óumbreytanlegt bjarg. Hér mælti biskupskandi-
dat. Og mér leist vel á boðskapinn. Auðvitað er
það fráleit hugmynd að kirkjan geti verið óhagg-
anleg í síbreytilegu og kröftugu sköpunarverki
Guðs. Gunnar lagði út frá kveðjuræðu Jesú þar
sem hann færði postulunum engin lögmál og
engar lífsreglur, aðeins tvöfalt kærleiksboðorð sitt
og loforð um að andi Guðs yrði þeim til leið-
sagnar. Eftir þessum vegvísum vill Gunnar finna
farveg fyrir kirkjuna í samfélagi okkar, ekki með
því að grafa upp úr sögu hennar ímynd óum-
breytanleika — falska öryggiskennd um að svör
séu þegar til við öllum spurningum. Það er eðli
lífsins og mannlegs samfélags að það er síkvikt og
síbreytilegt. Kyrrstaða er andstæð því lífi. Okkur
er ædað að svara nýjum og gömlum spurningum
aftur og aftur; okkur nýtast ekki gömul svör —
ekki hverju okkar fyrir sig og ekki kirkjunni sem
heild. Og við eigum að vera óhrædd að spyrja.
Viljum við leyfa samkynhneigðum að eigast?
Viljum við leggja blessun okkar yfir kynskiptaað-
gerðir? — Engin spurning er þess eðlis að kirkjan
eigi ekki að Ieita svara við henni, ekkert vanda-
mál þesslegt að kirkjan þurfi ekki að taka afstöðu
til þess. Jesús er vegur, ekki lögmál.
Eitthvað í þessu veru skyldi ég inntak predik-
unar séra Gunnars. Mér fannst þetta þarft
innlegg og gott. En... Það er alltaf eitthvert en.
Séra Gunnar tók dæmi af fölskvalausum kær-
leika erkibiskupsins í Lima sem féll í grát þegar
hann frétti að perúanski herinn hefði skotið
skæruliðana sem hertóku japanska sendiráðið í
höfúðborginni. Biskupinn skildi að engin manns-
sál getur orðið það aum að hún sé ekki jafnframt
smæsti bróðir Jesú. Og séra Gunnar benti á að
biskupar kirkjunnar í sunnanverðri Afríku hefðu
beðist opinberlega afsökunar á meðferð kirkju
sinnar á samkynhneigðum. Þetta eru hvort
tveggja fögur dæmi um lifandi og ábyrga trú. En
þau eru bæði eitthvað svo Newsweek-\eg. Þetta er
eitthvað fyrir góða fólkið í Reykjavík sem finnur
til í Amnesty International en hefur ekki tekist að
beisla þessa góðvild sína til að bæta sitt eigið sam-
félag. Með þessu er ég ekki að segja að ábyrgð
okkar eigi ekki að ná yfir hafið, aðeins að við
megum ekki finna til í hjartanu þegar við flettum
Newsweek en fyllast heift og reiði þegar við rek-
umst á afvegaleiddar sálir í Mogganum. Það er
eitthvað svo billegt að fyrirgefa á löngu færi. Það
er ekki karlmannlegt fyrr en við gerum það aug-
liti til auglitis.
Ég vil ekki segja að séra Gunnar hafi ekki
fundið til með þeim ruglaða manni sem sparkaði
lífið úr náunga sínum á Vegas um þar síðustu
helgi — ég vil bara benda á að þar er prófsteinn
okkar fremur en á síðum Newsweek. Og ef til vill
er ég fyrst og fremst að tala við sjálfan mig. Eg er
að átta mig á að hinn síkvikuli heimur sem ég
hafnaði þegar ég var sex ára er raunverulegri og
sannari en hin malbikaða og velskipulagða veröld
sem var kennt að væri sönn og rétt. Og ég veit
líka að tilraun mín til að skreyta mitt malbikaða
hjarta með reynitrjám hér og þar er hálfkák sem
mun reynast mér gagnslaust.
25. maí
SlcállioHrslcirlcia__________________________
TRlNITATIS
Þegar raddir félaga úr Háskólakórnum fylltu
Skálholtskirkju í upphafi messunnar í dag varð
mér hugsað til skókassanna í Reykjavík — nýrra
kirkna með afleitum hljómburði — og hversu
stóran glæp arkitekar þeirra hafa framið. Þegar ég
hugsa um gamlar kirkjur man ég best eftir hljóm-
burðinum. Og haldið ykkur fast því nú ætla ég
að verða væminn: Hvernig tónar orgelsins verða
næstum snertanlegir; hvernig orð prestanna fá
vængi um leið og þeir sleppa þeim ffarn af vör-
unum; hvernig lágvært fótatak á steingólfi vitnar
um virðingu fyrir helgi kirkjunnar; hvernig niðu-
rbældur hósti felur í sér auðmýkt; hvernig vegg-
irnir drekka í sig þessi hljóð og geyma um aldir
alda. An þessa upphafna og tæra hljómburðar er
kirkja ekki neitt — í það minnsta ekki kirkja. Ef
til vill félagsheimili, ef til vill afgreiðslusalur trúar-
bankans, ef til vill neyðarmóttaka hrösunarvarð-
stofunnar. Mér er það óskiljanlegt hvers vegna
arkitekt sem ekki getur bætt hljómburð gamalla
kirkna noti ekki gamlar teikningar í stað þess að
búa til sínar eigin. Þetta er ágæt regla að lifa eftir;
Ef maður getur ekki gert betur eða jafn vel og
aðrir er heilladrýgst að gera eins og aðrir. Það er
blekking að það hafi eitthvert gildi í sjálfú sér að
maður hafi gert hlutinn sjálfúr. Þegar arkitekt
horfir á kirkju þar sem hljóðmeistarar hafa stung-
ið hátölurum undir kirkjubekkina svo greina
megi mælt mál innandyra, fyllist stolti og segir:
Þetta teiknaði ég — þá á hann bágt. Hann er
haldinn hroka á háu stigi.
Hörður Bjarnason, fyrrum húsameistari rík-
isins, var ekki hrokafúllur. Teikning hans af Skál-
holtskirkju er fágað tilbrigði við aldagamalt stef.
Hún byggir á traustum grunni og í henni er engu
ofaukið; þar er ekkert feilspark. Hún verður ekki
rifin við fyrsta tækifæri.
Kirkjan sjálf ásamt félögunum úr Háskóla-
kórnum og hlýlegri framgöngu séra Sigurðar Sig-
urðssonar vígslubiskups gerðu athöfnina í gær að
fallegustu messu sem ég hef hlýtt á á ferli mínum
sem messukrítiker. Það er helst að ég geti kvartað
undan orgelleiknum. Orgelleikarinn þandi orgel-
ið svo að mínar óþjálfuðu hljóðhimnur urðu
þreyttar og dasaðar og undir lokin áttu þær í
erfiðleikum með að taka á mód hinum fagra
söng kórsins.
I dag er fyrsd sunnudagur í trínitatis og séra
Sigurður baðst eiginlega afsökunar á því í upphafi
predikunar sinnar. Þrenningarhátíðin er ein af
fjórum höfúðhátíðum kirkjunnar og sú sem er
minnst spennandi. Hún er guðfræðileg frekar en
trúarleg, ffernur hátíð kirkjunnar en hins kristna
manns. Með henni minnumst við niðurstöðu
kirkjuþinga eftir margra alda deilu um eðli Guðs.
Séra Sigurður greip til þess ráðs að útskýra
þrenningarlærdóminn fyrir þeim 16 kirkjugest-
um sem á hann hlýddu. Eins og allir vita er það
þung þraut. Og séra Sigurður veit það. Eftir að
hafa rakið sögu og inntak kenningarinnar um
þrískiptingu guðdómsins sagði hann að þessi
kenning væri óskiljanleg og yrði það um allan
aldur. Hann bauð kirkjugestum upp á útskýringu
Águstínusar kirkjuföðurs ef það kynni að gefa
þeim einhvern skilning, að sjálfskilningur hins
kristna manns varpi nokkru ljósi á þessa þrískipt-
ingu þegar hann segir: Eg er tíl, ég veit af því og
það fyllir mig gleði. Þarna eru komin ígildi Guðs
föður, sonar og heilags anda.
Eg ætla ekki að gera mér upp áhuga á kenn-
ingunni um þrískiptingu guðdómsins. Fyrir mér
er hún einhvers konar brandari. Það er í raun
bráðfyndið að mönnum skuli hafa tekist að búa
til óskiljanlega kenningu utan um boðskap og
erindi Jesú Krists í heiminn sem er svo skýrt að
hvert mannsbarn getur skilið. En kenningin
hættir að vera fyndin þegar henni er stillr upp
sem mælikvarða á trú manna, þegar sagt er að
þeir sem ekki geti gleypt hana hráa geti vart talist
kristnir. Séra Sigurður stillti þessu ekki svona
upp. En hann minntist á þessa útleggingu. Og
þannig er nú fyrir þrenningarlærdóminum kom-
ið. Hann er þarna, en kirkjunnar menn vilja
hvorki halda honum á loffi né falla frá honum.
Hann er á hraðri leið með að verða einhvers kon-
ar einkamál prestanna, það sem greinir þessa fag-
menn í Guði frá okkur hinum. Og það ætti að
sýna okkur að það er eitthvað í þessari kenningu
sem stangast á við boðskap Jesú.
En auðvitað er það létt verk fyrir mig að sitja á
kirkjubekk og heimta það af prestunum að þeir
taki aftur upp orðræðuna um þrískiptingu guð-
dómsins. Og það er létt verk að sitja hér og skrifa
upp gagnrýni á kirkjuna fyrir að hafa ekki tekist
að halda Guði á lífi í samfélaginu. Eftir þessa yfir-
reið milli kirkna finnst mér hins vegar enn að við
höfúm svikist um að endurfæða Guð — eins og
hver kynslóð og hver tími þarf að gera. Við höf-
um viðhaldið stofnunum og siðum sem við
kennum við Guð, umgjörð og helgihaldi, en
sjálft inntakið er veikt og lasburða. Ef kirkjan á
að vera til einhvers gagns fyrir okkur þarf hún að
verða lifandi samfélag, ekki bara í þeim skilningi
að þar sé alltaf eitthvað um að vera og nóg að
starfa — heldur lifandi samfélag sem leitar Guðs
og reynir að skilja hvaða erindi hann á við okkur.
Við getum ekki látið eins og það sé lítið mál
að þekkja Guð. Það er helvíti hart. Við megum
ekki telja okkur trú um að það sé nóg að halda
áfram helgihaldinu og tilbiðja Guð fyrri tíma.
Það er álíka og að rilbiðja Guð annarra manna.
Við þurfum sjálf að finna okkar Guð og það
kostar umræðu um hvað Guð er, hvað við eigum
við hann að gera, hvaða erindi hann á við okkur
og hvernig hann getur auðgað líf okkar, gert
okkur heil. Ef okkur tekst þetta ekki eigum við
að pakka niður helgigripunum, loka kirkjunum
og gleyma Guði — hann bjargar sér. Hann er
eins og listin, eilífúr og ódrepandi. Þegar við
höldum að hann eigi ekkert erindi við okkur
lengur þá skýst hann upp á allt öðrum stað og á
allt öðrum tíma — kröftugur sem fyrr.
Lausnin á vanda kirkjunnar er að hún hætti að
reyna að bjarga Iífi sínu. Því hver sem reynir að
bjarga lífi sínu mun glata því og hver sem fórnar
lífi sínu mín vegna mun öðlast það — svo ég
vitni enn og aftur til þessarar lykilsetningar.
Magnús EirIksson hét guðfræðingur og rithöf-
undur sem starfaði í Kaupmannahöfn á síðustu
öld og sem við höfúm gætt þess vel að gleyma.
Lausn hans á vanda kirkjunnar á enn við. Hún
felst í því að trúa á Guð og miða allt við þessa
trú. Magnús trúði nefnilega á lífið en ekki dauð-
ann. Hann trúði að allt það sem ekki gagnaðist
kristnum manni í lífi hans væri óþarft og einskis
virði. Hann var tilbúinn að fleygja þrenningar-
lærdóminum, barnsskírninni, hinni postullegu
trúarjátningu — hverju sem var — ef eitthvað af
þessu stóð í vegi fyrir því að hann gæti þroskað
trú sína. Magnús var siðbótarmaður og eins og
allir siðbótarmenn var hann endurreisnarmaður.
Hann vildi endurreisa erindi Jesú í þennan heim
og fleygja öllu fánýti sem hlaðist hafði utan á
þetta erindi í gegnum aldirnar og var farið að
skyggja á það. Hann trúði því ekki að erindi Jesú
hefði verið að gera faríseiana að prestum þjóð-
kirkjunnar. Hann trúði að staða Jesú hefði ekkert
breyst. Hann stæði enn sem fyrr utan valdastofn-
ana; hann væri enn hinn fúllkomni einstaklingur.
Ef prestar þjóðkirkjunnar myndu hlusta á þá
félaga, Jesú og Magnús, myndu þeir átta sig á
hvers vegna kirkjan er að deyja og deyr hraðar
eftir því sem hún berst harðar fyrir lífi sínu. Hún
er að verja sig sem stofnun. Ef hún fórnar stöðu
sinni —- glæstum sessi sínum sem hún er búin að
vera tvö þúsund ár að koma sér upp — þá mun
hún öðlast líf; hún mun blómstra. Guð mun aft-
ur mæta til messu.
Hann hefúr ekki yfirgefið kirkjuna. Hann
hinkrar eftir henni. Og það er ekki ég sem er að
halda þessu fram. Jesús sagði þetta.
CUNNAR SmARI EGILSSON
— Auglýsing ■——
„Magnús Eiríksson
hét guðjrœðingur og
rithöjundur sem
starfaði í Kaup-
mannahöfn á síð-
ustu öld og sem við
höfum gœtt þess vel
að gleyma. Lausn
hans á vanda
kirkjunnar á enn
við. Húnfelst í að
trúa á Guð og miða
allt við þessa trú.
Magnús trúði
nefnilega á lífið en
ekki dauðann.
Hann trúði að allt
það sem ekki gagn-
aðist kristnum
manni í lífi hans
væri óþarfi og
einskis virði. Hann
var tilbúinn að
fleygja þrenningar-
lærdóminum,
bamsskíminni,
hinni postullegu
trúarjátningu
— hverju sem var
— efeitthvað af
þessu stóð í vegi
jyrir því að hann
gæti þroskað trú
r «
sina.