Fjölnir - 30.10.1997, Síða 16

Hannes Sigurðsson Upplýsingabrögð sem myndlist
tveimur txausmm málmstólum ásamt hillu þar
sem áhorfandinn gat blaðað í úrvali af bókum
hennar. Þess utan var ekkert í salnum.
Lítil sýning af þessu tagi getur vakið athygli
alþjóðlegu listapressunnar og vakið svo miklar
umræður að sjálft listaverkið virðist algjört auka-
atriði. Það væri hins vegar fáránlegt að halda því
fram að efnislegi hluturinn væri orðinn óþarfur
þar sem hann er bæði hvatinn og viðfangið sem
umræðan í kjölfarið snýst um. Sýningin er eld-
flaugarskotpallurinn, svo beitt sé líkingamáli,
þaðan sem listaverkinu er skotíð á umræðubraut-
ina. Þegar það er komið á þann áfángastað um-
myndast það í tungutak og rýfúr um leið ein-
angrun sína og verður hluti af söguþróuninni,
framvindu orðræðunnar. Þetta ástand mála
endurspeglast í forgengileika stórs hluta þeirrar
listar sem nú er sköpuð og skilur ekkert haldbært
eftir sig þegar sýningunni lýkur, nema gagnrýn-
ina og ljósmyndirnar. „Umræða er fyrsta og síð-
asta takmark slíkrar vinnu, meðan listsýningin er
aðeins eins konar tæki,“ segir Jón Proppé og
bendir á að „þetta viðhorf er auðvitað ekki aðeins
að finna hjá listamönnum. Það er orðið útbreitt
hjá sýningarstjórum og safnvörðum, en mörgum
þeirra finnst ekki einu sinni þurfa að hafa nein
listaverk þegar listsýningar em settar upp.“
Jón Proppé hefúr fært okkur hjálplegt líkan
til að skilja tengslin milli listaverksins og gagn-
rýnandans, sem er nauðsynlegt fyrir sögulegan
þátt þess, en fýrirlestur hans fjallaði ekki um
núverandi klemmu umræðunnar og þau sérstöku
félagslegu, efnahagslegu og pólitísku öfl sem
móta hana. Ef ætlunin er aðeins að frera listaverk-
ið inn á svið sérhæfðra listtímarita þá þurfúm við
Auglýsing
„Sýningin er eld-
flaugarskotpallur-
inn, svo beitt sé
líkingamáli, þaðan
sem listaverkinu er
skotið á umrœðu-
brautina. Þegar
það er komið á
þann áfangastað
ummyndast það í
tungutak og rýfur
um leið einangrun
sína og verður hluti
afsöguþróuninni,
jramvindu
orðrœðunnar. “
rás og prentvélarnir hafa aftur rutt úr sér athuga-
semdum við hana, túlkunum á henni, tilvitnun-
um í hana innan margs konar umræðusamheng-
is. Þau skrif hafa síðan vakið ýmsar ferskar hug-
leiðingar sem tengjast á margvíslegan hátt öðmm
merkingarsviðum og auka þannig enn við áhrif
hins upphaflega texta Benjamins. Nema vísanirn-
ar leiði mann auðvitað aftur tíl ffumtextans, ef
svo má segja. Það em í raun engin takmörk fýrir
því hvaða áhrif ákveðinn textí gemr haft á flókið
ferli hugmyndafræðilegrar framleiðslu né er svo
sem heldur hægt að mæla áhrif hans á síðari
kenningar. Sumar hugmyndirnar kynnu jafnvel
að seytla inn á hið félagslega svið þar sem upp-
haflegi boðskapurinn rennur saman við hina svo-
kölluðu almenningsvimnd. Textar fæða af sér
aðra texta eins og SALMAN Rushdie sýndi á svo
frumlegan hátt í bók sinni Harún og Sagnahafib,
og því víðar sem þeir em krufnir til mergjar þeim
mun meiri líkur á að útkoman hafi varanleg
áhrif. f ljósi þess hve mörg gleymd listaverk hafa
verið gerð síðan Benjamin birti ritgerð sína má
velta því fýrir sér af hverju við höfúm ennþá svo
mikla trú á hlutveruleik myndlistarinnar.
II.
Á málþingi um listgagnrýni í Norræna húsinu
síðastliðið haust vitnaði gagnrýnandinn og heim-
spekingurinn Jón Proppé til fýrstu setningarinnar
í ritgerð Benjamins áður en hann sýndi á einkar
athyglisverðan hátt fram á hvernig aðgreiningin
milli frumrits og afrits hefði þróast innan ffamúr-
stefnuhópa þangað til hún var orðin hrein mark-.-
leysa. Fyrir utan leirmuni, bronsaftteypur, prent-
verk, steinprent og kvikmynd höfúm við nú lista-
mannsbókina og fjölfeldið sem engin ffumrit eru
til af. En þetta em ekki affit heldur. Á hinn bóg-
inn má halda því fram að öll eintökin í samein-
ingu jafnist á við frumrit en við stöndum þá
aðeins ffammi fýrir mótsögn í hugtökum. Inn-
setningin og gerningurinn em annað dæmi því
að við getum tæplega talað um tímabundið
ástand eða atburð sem ffumverk. Það er ekki bara
að slík verk grafi undan hugmyndum okkar um
færni og handverk í listum, eins og Jón benti
réttilega á, heldur er með þeim varpað fýrir róða
öllum einfeldningslegum skilgreiningum sem við
kynnum að hafri á því hvað felst í endurgerð.
Hverjar skyldu vera ástæður fýrir þessu post-
módernistíska ástandi listaverksins? Jón Proppé
virðist telja að til þess að láta áffam að sér kveða
hafi listamaðurinn neyðst til að segja skilið við
einangrað eðli frumverksins með því að láta það
ummyndast í staðgengil sinn eða annað mark-
tækt form, einkum orðræðu. Ólíkt höggmynd
eða málverki eru bók og tímarit ekki bundin við
ákveðinn stað og tíma. Að auki falast listaverkið
sífellt effir því að mega rjúfa þögn sína með hjálp
túlkunar. Listaverkið sem einstakur hlumr er því
ekki endilega það sem fýrst og ffemst þarf að
skoða þegar sögulegt hlutverk þess er metið
hverju sinni. Sýningar sem skiptast í einka-, yfir-
lits- og þemasýningar, helst ásamt tveggja kílóa
sýningarskrá, eru nú algengasta formið, og stund-
um þarf ekki einu sinni að halda sýningu. Tök-
um sem dæmi nýlega „sýningu“ Rony Horn í
galleríi í Reykjavík. f dæmigerðu hvítmáluðu
bílskúrsrými stillti hún upp látlausu borði og