Fjölnir - 30.10.1997, Page 87

Fjölnir - 30.10.1997, Page 87
Þótt margt gott megi um líðandi öld segja, þá verður hún seint talin innblásin. Stórvirki allra tíma hafa verið unnin af eljusemi og aga en fram að okkar tíma þótti innblástur nauðsynlegur svo eitthvað kæmi út úr streðinu annað en meðalmennskan — og best var ef Guð almáttugur blési lífi í verkið. JóNAS Sen rekur hér gamlar og nýjar hugmyndir um innblástur og þátt hans í tónsmíðum höfuðsnillinga jfyrri tíma. ; hélt að ég væri með gott minni. Samt er ég búinn að steingleyma hvað þögla píanóverkið eftir John Cace heitir. En mig minnir að það sé kallað „Fjórar mínútur og einhverjar sekúndur". Verkið er flutt þannig að píanóleikari gengur inn á svið, hneigir sig fyrir áheyrendum, sest við píanóið og síðan ekki söguna meir. Hann gerir ekkert í rúmar fjórar mínúmr; hlustar bara á þögnina. Svo stendur hann upp, hneigir sig og gengur út aftur. Þetta er í sjálfú sér ekki vidaus hugmynd. Þagnir skipta afar miklu máli í tónlist, en því virðast poppararnir ekki hafa áttað sig á enn. Beethoven skrifaði smndum fermömr fyrir aftan verkin sín og sama má segja um önnur tónskáld. Fermata fyrir ofan þögn merkir að lengja skuli þögnina töluvert. Sömuleiðis fyrir ofan nótu. Fermata aftast í tónverki þýðir að það skuli vera þögn í nokkra stund eftir að verkinu lýkur. Þögn- in er nefnilega ginnungagapið sem öll sköpun kemur út úr — og fer aftur í á endanum. Ef svo má að orði komast. í h-moll sónötunni fyrir píanó eftir Franz Liszt er löng þögn rétt fyrir lokin. Liszt nefndi ekki sérstaldega hversu löng hún ætti að vera, en skrifaði bara „lunga pausa", sem þýðir einfaldlega löng þögn. Einhver sagði mér að eitt sinn þegar Liszt lék þessa sónötu, kveikti hann sér í vindli á umræddum stað og slakaði á drjúga stund. Svo mikilvæg var þessi þögn. Þögnin í sónötu Liszts og hin algera þögn Johns Cage eru ólíkar. Ég hef reyndar aldrei heyrt — eða heyrt ekki — verkið eftir Cage, en ein- hvernveginn hef ég ekki áhuga á því. Til þess að þögn hafi einhverja dramatíska merkingu þarf hún að vera innan ramma, annars verður hún merkingarlaus. Löng þögn er áhrifarík strax á eftir miklum látum, eins og í sónötunni eftir Liszt, eða rétt á undan miklum stormi, eins og í fjölmörgum verkum Beethovens. En að sjá píanóleikara sitja grafkyrran fyrir framan píanó bara vegna þess að tónskáldið hefúr bannað honum að spila em trúðslæri. Það er eins og hann standi á gati og hafi gleymt því hvernig á að spila á píanó. Skortur q innblaestH Þetta verk Johns Cage er gott dæmi um örvænt- ingarfúlla og misheppnaða tilraun til að skapa eitthvað nýn — bara til að veta frumlegur. Það er eins og Cage hafi ekki fengið neinn innblástur, og í staðinn vakið á sér athygli með fíflalátum. Því miður eru tónverk eftir fjölmörg tónskáld tuttugustu aldarinnar í þessum dúr. Cage hefúr verið þar í fremstu víglínu og oft farið fram úr sjálfúm sér. í einu verki hans er píanóleikari t. d. látinn henda dauðum fiski inn í flygil, á meðan annar hljóðfæraleikari réttir áheyrendum klístrað- ar pizzur og enn annar ráfar stefnulaust um svið- ið, dragandi á eftir sér stól. Besta dæmið um svona andlega fatækt er samt tónverk eftir höf- und sem ég man ómögulega hvað heitir, en sam- anstendur af tveimur nótum, H og Fís. Nú em mörg H og Fís á hljómborðinu, en í umræddu verki em bara tvær nótur, alltaf þær sömu. Verkið er um fjömtíu mínúmr að lengd — eftir því sem ég best veit, og allan þann tíma em þessar tvær nómr endurteknar aftur og aftur í öllum hugsan- legum útgáfum. Þær em stuttar og langar, bundnar og slitnar, veikar og sterkar, með áhersl- um, með pedal, með lága pedalnum eða engum pedal. Og aftur og aftur, þar til áheyrendurnir ganga út ælandi. Kannski finnst einhverjum það vera innblásin hugmynd að semja tónverk sem samanstendur bara af tveimur nómm. Og það getur vel verið að svo sé. Það fer eftir því hvaða merkingu maður leggur í orðið. Persónulega finnst mér innblástur vera þegar eitthvað hrífúr mann; innblásin tónlist hrærir áheyrendur, innblásin túlkun gerir það h'ka. En þó einn sé hrifinn er ekki endilega víst að næsti maður sé það einnig. Svo um þetta má þrefa endalaust. Þó margt sem samið hefúr verið á tuttugustu öldinni sé hrein og klár snilld, á það ekki við um ofangreinda tónlist. Það staðhæfi ég, þó ég geti í sjálfú sér ekki röksmtt það almennilega. Hwoð er ínnblóstur? Það er erfitt að skilgreina innblástur. Það hefur verið reynt, en útkoman oft orðið hjákádeg. Eins og það að innblástur komi úr hægra heilahvelinu, eða þá úr undirmeðvimndinni. Þessu hefúr oft verið haldið ffam og getur allt eins verið rétt. En það segir manni samt ekki neitt. ViCTOR Hugo sagði eitt sinn að tónlist væri um eitthvað sem ekki væri hægt að segja með orðum, en væri heldur ekki hægt að þegja yfir. Ég er sam- mála þessu; ég held að innblástur sé til staðar þegar maður finnur fyrir einhverju „á bak við tónlistina“ — einhverju sem er þrungið mein- ingu, einhverjum anda og lífi. Þá fyllist maður vissu um hvað þessi ákveðna tónlist er, en getur samt ekki útskýrt það með orðum. Og allar tilraunir til þess arna eru fáránlegar. Eins og það sem maður les í efnisskrá tónleika Sinfóníuhljómsveitar íslands á fimmtudagskvöld- um. Það er gjarnan eitthvað á þessa leið: „Tón- verkið hefst á dramatískum bjölluhljómum sem mynda leiðslustef í gegnum verkið, umvafið stormum fiðlanna og þrumurn slagverksins. Grát- ur óbósins í miðkafla verksins lýsir þeim sálar- kvölum sem tónskáldið var í er hann þurfti að þola nærvist dauðans. Verkið endar samt á angurværum dúrhljómi — enn er von; tónskáld- ið, sem hefúr verið á myrkum krossgötum í gegnum allt verkið, eygir ljós í fjarska." >■ ,yA fyrstu œfingunni kvartaði konsert- meistarinn yfyr því að staður nokkur í verkinu vœri svo illa skrifaður að það vœri varla hœgt að spila hann. Þá œpti Beethoven: „Þegar ég samdi þetta verk, þá vissi ég að ég vœri inn- blásinn afGuði almáttugum. Heldur þú að ég taki eitthvert tillit tilþinnar vesœlu fiðlu þegar HANN talar til mín?““ Fj ö 1 n i r 87 hnust '97

x

Fjölnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Fjölnir
https://timarit.is/publication/985

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.