Fjölnir - 30.10.1997, Side 97

Fjölnir - 30.10.1997, Side 97
Gunnar Smári Egilsson ...ef ég mætti svara fyrir mig og mína f raun er ekkert byltingarkennt, ögrandi, óvænt eða sérkennilegt við stærð blaðsins eða efnistök. Blaðið stendur föstum fótum í hefð sem nær tvær aldir aftur í tímann. Það er að uppbyggingu klassískara en flest blöð sem gefin em út á ís- landi. Svona voru tímarit á síðustu öld, þannig hafa þau verið lengst af þessari og þannig verða þau líklega einnig á þeirri næstu. Gagnrýnin á stærð og uppbyggingu blaðsins byggir á ýmiss konar hjátrú á borð við þá að vægi myndmáls sé að aukast á kostnað tungumáls, að fólk hafi minni tíma aflögu til lestrar nú en áður og svo framvegis. Og þeirri vissu að úr því að þetta sé þróunin sé réttara að fylgja henni í stað þess að andæfa henni. Sem er náttúrlega enn ein hjátrú- in, þ. e. að tíminn líði í beinni línu og eitt leiði ætíð af öðm. Niðurstaða? Það er ekkert að stærð og efnisskipan Fjölnis, lengd eða fjölda greinanna. Þið getið reynt það á sjálfúm ykkur. Lesið blaðið og metið síðan hvort það hafi verið ómaksins virði. (Ef ykkur finnst að svo sé ekki, þá getið þið sjálfúm ykkur um kennt fyrir að hafa látið gabbast til að lesa þessi ósköp vegna svona auvirðilegrar áeggjanar.) Borift út i allq Hella Fjólnir naut þess sóma að fa lesna gagnrýni um sig á Rás 1, ansi kjarnyrta umfjöllun í Morgun- blaðinu, spjallgrein ffá menningarritstjóra DVog skjall frá fjölmiðlagagnrýnanda Dags-Tímans. Að sjálfsögðu ræði ég það síðasttalda ekki ÍTekar. En um hitt þrennt vil ég skrifa af skiljanlegum ástæðum. EirIkur Guðmundsson á Rás 1 var snöggur með sinn dóm. Hann renndi sér í gegnum blaðið helgina eftir að það kom út og las gagnrýni sína strax á mánudeginum. Og líklega hefúr það verið sökum þess að hann gaf sér lítinn tíma og að hann er menntaður bókmenntafræðingur að gagnfyni hans snerist um bókmenntatímaritið Fjólni. Hann las því einkum þær greinar sem snertu fagið hans. Og þetta var svo sem ágætis sýn á blaðið. Að sjálfsögðu er Fjölnir bókmennta- tímarit eins og það er myndlistartímarit og tíma- rit um allt og ekkert fyrir alla eða engan. Og það hefúr sjálfsagt verið sökum þessa losaragangs í blaðinu sem Eiríki fannst það ekki alveg ganga upp. Og hann fann ekki aðeins að þessu ródeysi í uppbyggingu og efúisskipan heldur líka í hug- myndum. Stundum virtist blaðið stefna fram en í næsm svipan leitaði það afturábak. Það ruglaði líka Eirík að í blaðið skrifúðu heldri menn með viðurkennd vottorð um menningarlega stöðu irman um minni spámenn og fólk sem enga stöðu hafði — ekki einu sinni vonda stöðu. Það er kannski ljótt af mér að nýta mér hversu smttan tíma Eiríkur gaf sér til að leggja mat á blaðið — eflaust hefúr hann komið sér upp traustari skoðun nú — en mig langar samt að draga af því lærdóm. Eiríkur gagnrýndi blaðið nefúilega út úr helli bókmenntafræðingsins, heimi sem hann þekkir út og inn og hann finnur til öryggis í. Þar er allt klárt og kvitt, lífsmátinn settlegur og skýrt skilgreindur og öllum ljóst hvað telst til góðra siða og slæmra. Eins og í öðm þröngu nábýli þá ríður á að íbúar bókmennta- heUisins komi sér saman um samskiptamáta, tungutak og sjónarhorn. Og þar sem bók- menntafræðingamir hafa setið í þessum helli sín- um áratugum saman þá hefúr tungutak þeirra og sjónarhom orðið æ sértækara og skrímara. Það er langt síðan fólkið í heimspekihellinum eða stjómmálafræðihellinum hætti að skilja hvað þeir vom að fara. En það kemur ekki að sök því bók- menntafræðingamir gæm hvort eð er aldrei unað sér í hellunum hjá þessu fólki. Það er nefnilega þannig að ef þér finnst einhver vera voða vidaus þá er næsta víst að þeim sama þyki þú ekki stíga í vitið. Þess vegna simr hver í sínum helli með sínu fólki. Það er ömggast. Og þó að það sem al- mennt er talið satt og rétt í einum helli sé argasta heimska í þeim næsta þá truflar það ekki þá sem aldrei yfirgefa sinn helli. Eitt af einkennum Fjölnis var tilraun til að líta framhjá þessu hellasamfélagi. Blaðið rak tána inn í nokkra hella og reyndi jafnvel að varpa ljósi á heimiliserjur í einum helli með því að beita á þær samræðutækni úr nágrannahellinum. Þetta tókst svona og svona. En þetta fór náttúrlega framhjá þeim sem sám fastir í sínum helli. Þeir sáu einungis það sem féll að sjónarhorninu út um hellismunnann. Og þetta er náttúrlega það sem gerir hellisvistina svona notalega. Það er akkúrat ekkert sem raskar ró hellisbúans. Sjónarhorn hans út um hellismunnann er óhagganlegt og annað kemur honum ekki við. Auðvitað var Eiríkur ekki alveg svona þröng- sýnn. Og þó. Ég hjó eftir því í gagnrýni hans að hann kallaði Fjölni blað stílistanna og ég heyrði ekki betur en þetta fyrrverandi hrósyrði væri á barmi þess að verða að háðsyrði á vörum hans. Eða var það ímyndun? Fannst mér allt í einu að stílistinn hlyti að vera til óþæginda í hellinum hans Eiríks? Stílistinn er nefnilega ólíkindatól og sjaldnast allur þar sem hann er séður. Hann virðir ekki alltaf reglur rökvísinnar og fyrir honum er viðurkennd niðurstaða og kunn leið að henni eitthvað sem helst áf ollu þarf að eyðileggja. Það er aldrei hægt að skilgrcina, flokka og kfyfja stíl- istann. Um leið og það hefúr verið gert skiptir hann um stíl. Þeir sem hafa beygt sig undir fræðilegar skilgreiningar á véröldinni eiga því bágt með að þola stílistann. Það er ekki nóg með að hann viðurkenni engar leikreglur heldur virðist hann oft geta dregið fram veiklcika fræð- anna. Og það jafnvel með því að hafa rangt fyrir sér. r Annars fannsr Eiríki Fjölnir hvorki góður né slæmur. Honum fánnst blaðið vera að biðja um eitthvað án þess að bjóða upp á neitt. Lokaniður- stöðu sína sótti Eiríkur í hinn klassíska one-Iiner Guðmundar Andra: Ég vcit það ekki. Þetta er hin sögulcga uppgjöf bókmenntanna fyrir lífinu, samfélaginu og veröldinni allri. Þær vita ekki, það er ekki lengur hlutverk þeirra. Arnl-Ðqrwiwislct ÞröSTUR Helcason, bókmenntafræðingur Moggans, var búinn að lesa frá sér allan vafa þegar hann lauk við sína gagnrýni einum og hálfum mánuði eftir að blaðið kom út. Þetta var vond gagnrýni. Ekki fyrir það að hún hafi ekki verið skorinorð og skýr heldur var gagnrýnandinn vondur. Hann var næstum illur, reiður, bitur og foj. Það var unaðslegt að lesa svona texta í Mogganum sem vanalega sýnir engar tilfinningar nema söknuð í minningargreinunum. Grein Þrastar var byggð upp sem hljómkviða. Hún byrjaði í lágværu tuði yfir formála Fjölnis og vatt sér síðan í ómstríða andúð yfir grein Hall- crIms Helcasonar um ljóðið. Þar á eftir kom millikafli þar sem slegið var úr og í út af grein Halldórs Bjöms um vimndarverðina. Loks kom lokakafli sem byrjaði á léttu skjalli um eðlisfræði en í gegnum það reis skyndilega upp sama andúðarbylgjan og hafði leikið um ljóðakaflann og höfúndur spann sig upp f reiði sem endaði í stórbromum lokahljómi: Þetta er ekki Fjölnir endurborinn! Hallgrímur er enginn Jönas! Auðvitað lét Þröstur tilfúiningarnar hlaupa með sig í gönur. Hann afskrifaði meira að segja tvær greinar sem óprenthæfar — orð sem krefst eiginlega kláms, svívirðinga eða einhvers m'ðings- skapar. En þó ljótt sé að segja það, þá hafði ég á tilfinningunni við lesturinn að Þröstur væri að láta annarra manna tilfinningar hlaupa með sig í gönur. Getur tæplega þrítugur maður rekið upp kvein þegar einhver heldur því fram að form- bylting atómskáldanna hafi dagað uppi í form- leysu og lausnin sé að leita brýningar í hinum svokölluðu hefðbundnu bragarháttum? Getur hann kvartað yfir að verið sé að færa umræðuna um ljóðið fimmtíu ár afturábak? Hver var þá ekki sök villtu málaranna sem teygðu sig áratugi afútr í tímann til expressfonistanna? Eða tónskáldanna sem fóru að semja rómantískt á sjöunda áratugn- um? Eða frönsku nýbylgjumannanna sem lögðust yfir mttugu ára gamlar amerískar glæpamyndir? Er ekki lausnina nánast alltaf að finna í sögunni? Ekki með því að endurskapa hana heldur endur- vinna? Hverjir líta svo á að orrustan milli hefð- bundna ljóðformsins og hefðbundna óhefð- bundna ljóðformsins sé endanlega til lykta leidd? Aðrir töpuðu en hinir unnu? Á ekki við um þetta eins og önnur stríð að aðeins þeir sem taka þátt geta skilgreint sig sem sigurvegara? Gemr tæplega þrítugur maður litið aftur til þessa ats og séð fyrir sér knáan sigur atómskáldanna og síðan órjúfan- lega sigurgöngu þeirra í átt til framtíðar og fúll- komnunar? Nei, Þröstur hefúr látið sjónarmið rúmlega miðaldra manna sveifla tilfinningum sínum, manna sem sjá ævistarf sitt fúðra upp ef einhver efast um réttmæti hersigra þeirra. Er þá ekki smtt í að sigurlaunin — sessinn í sögunni — verði tekin ffá þeim? f sannleika sagt er ég ekki að halda því fram að MatthIas Johannessen, ritstjóri Þrastar, eða Jöhann HjAlmarsson, umsjónarmaður bók- menntagagnrýni á Mogganum, hafi blásið Þresti þessum djöfúlmóði í brjóst. Mér finnst miklu líklegra að hann hafi einfaldlega lesið bók- menntasöguna sína svo vel að hann sé farinn að trúa henni. Hann trúir því að hún sé þróunar- saga, einskonar úrval stíltegundanna. Fyrir hon- um er endurvakning hefðbundinna bragarhátta vísindaskáldskapur, endurlífgun risaeðlanna, Jurassjc Park. Hins vegar veit ég að grein Þrastar hefijr ýljað gömlu mönnunum. í það minnsta skrifar ehginn svona um hógvært ffamtak í inenningarmálum í Moggann nema fa til þess byssuleyfi. Þessi þróunarsýn Þrastar á söguna veldur honum lfka þeiin vandræðum að hann ruglar saman Hallgrími Helgasyni og Jónasi Fíállgríms- syni. Einnig Pjölnivið nafna hans á síðustu öld. Hann segir Jónas haiá kvcðið rímurnar í kútinn með grein sinni um Sicurð Breiðfjörð. Hallgrím- ur reyni að vega að formleysu nútímaljóða með sama hætti en takist ckki. Til þess sé grein Hall- gríins of yfirborðskcnnd, stóryrtog illa undir- byggð. Höggjð géigar og slær HaHgrím sjálfán. Hið sanna cr að ef þessar tvær greinar eru bornar saman þá er grein Hallgríms sýnu skárri. Grein Jónasar um Sigurð er fátt annað en illa upplögð skapvonska, óþefúrinn af fylleríi gærdagsins legg- ur af beiskum pcnnanum. Hins vegar hefúr sagan dæmt Jónasi sigur í glímunni um rímurnar og þar af leiðandi greinina bæði góða og gilda. Eng- in grein sem skrifúð er á þessari öld stenst saman- burð við slíkan dóm. Hallgrímur hefúr því vart leitað slíkst samanburðar við þjóðskáldið, ekki frekar en Svava Jakobsdóttir var að lfkja sér við Snorra með þvf að skrifa GunnlaÖarsögu eða Laxness við Milton með Paradísarheimt sinni. Ef Hallgrímur hefúr sótt sér fyrirmynd til Jónasar í þessari grein þá hefúr það verið um að segja meiningu sína án tillits til viðurkenndustu við- horfá eða óttaslegins útreiknings á viðtökum ein- hverra postula. Og þar sem við getum ekki efast um meiningu Hallgríms þá verðum við að gefa honum gott fyrir frammistöðuna samkvæmt þessum mælikvarða. Varðandi samanburðinn við gamla Fjölni veit ég ekki hvað skal segja. Við hverju bjóst Þröstur? Eðlilegu framhaldi útgáfúnnar eins og ekkert hefði í skorist? Fjölni eins og hann hefði viljað hafa hann? Ég veit ekki hvað skal segja. Mér finnst eitthvað sorglegt við þennan samanburð. Ég sé fyrir mér allt líf hans verða vonbrigði. Ekkert það sem hann upplifir mun jafúast á við söguna sem hann lærði. Samtímann mun alltaf skorta þær skýru línur sem sagan færir honum. Gamli Fjölnir var vettvangur þar sem menn reyndu að skilgreina samtíma sinn. Það sama á við nýjan Fjölni. Þessi samanburður segir náttúr- lega ekki neitt. En annan samanburð er fráleitt að gera. Þetta er bæði galdurinn og stemmningar- leysið við nafnið. f raun segir það ekkert annað en að einu sinni var saga vor samtími. Hins vegar stækkar þessi sjálfsagða staðreynd bæði söguna og samtímann — en það er önnur saga. Köllum bað pówmódemwlct Það er svolítið skemmtilegt og skrftið að Siua Aðalsteinsdóttir, bókmenntaffæðingur DV, skyldi finna f Fjölni póstmódernismann sem Þröstur >• „ Grein Þrastar var byggð upp sem hljómkviða. Hun byrjaði í lágvœru tuðiyfir formála Fjölnis og vatt sér siðan í ómstríða andúð yfir grein Hallgríms Helga- sonar um Ijóðið. Þar á eftir kom millikafli þar sem slegið var úr og í út afgrein Halldórs Bjöms um vitund- arverðina. Loks kom lokakafli sem byrjaði á léttu skjalli um eðlisfrœði en í gegnum það reis skyndilega upp sama andúðar- bylgjan og hajði leikið um Ijóðakafl- ann og hófundur spann sig upp í reiði sem endaði í stórbrotnum loka- hljómi: Þetta er ekki Fjölnir endur- borinn! HaUgrimur er enginn Jónas!“ Fjölnir hnust '97 97

x

Fjölnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fjölnir
https://timarit.is/publication/985

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.