Læknablaðið - 15.02.1996, Síða 49

LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82
155
Aðferð: Farið var yfir krufningarskýrslur
réttarlæknisfræðideildar Rannsóknastofu Há-
skóla íslands í meinafræði fyrir tímabilið 1980-
1989 en talið er að á því tímabili hafi nær öll lík
þeirra sem fórust í slysum á landi verið krufin
þar. Heildaráverkastigið (ISS) var reiknað út
fyrir hvern einstakling og reynt að meta hvort
fræðilegur möguleiki hefði verið á að bjarga
honum. Sjúkrasögur þeirra sem fluttir voru á
spítala voru yfirfarnar á svipaðan máta. Tím-
inn sem leið frá slysinu og þar til sjúklingurinn
kom á spítalann var skráður ef hann lá fyrir.
Niðurstöður: Gögn um 57 sjúklinga með ós-
æðarrof fundust frá þessu tímabili og reyndist
tíðnin vera um 2,3 á hverja 100.000 íbúa á ári.
Umferðarslys voru algengasta orsökin (77%)
og fall úr hæð sú næstalgengasta. Umferðar-
slysin voru algengust á sumar- og haustmánuð-
um og í síðari hluta vikunnar. Upplýsingar um
bílbeltanotkun liggja ekki fyrir. Attatíu og fjór-
ir af hundraði voru karlmenn, flestir ungir, og
fórnarlambið var oftast ökumaður eða farþegi í
framsæti. Tuttugu og níu af hundraði öku-
manna voru drukknir. Ósæðarrifan var algeng-
ust á fallhluta æðarinnar (75%). Af 57 sjúk-
lingum létust 39 (68,4%) á slysstað en 15
(26,3%) til viðbótar voru úrskurðaðir látnir við
komu á sjúkrahús. Aðeins þrír (5,3%) komust
lifandi á Borgarspítalann. Langoftast var ós-
æðarrofið aðeins hluti af mjög alvarlegum
fjöláverka. Hjá einum sjúklingi tókst að gera
við rofið strax eftir komu á sjúkrahúsið og og er
hann við góða heilsu 11 árum eftir slysið.
Ályktanir: Gögnin sýna að flestallir sjúkling-
ar með rof á brjósthluta ósæðar dóu á slysstað
eða voru látnir við komu á sjúkrahús. Aðeins
þrír (5,3%) komust lifandi á sjúkrahús. Lang-
flestir höfðu mjög mikla áverka á öðrum mikil-
vægum líffærum. Komi sjúklingurinn fljótt á
sjúkrahús og hafi rof á fallhluta æðarinnar án
mikils fjöláverka er möguleiki á að unnt sé að
gera við æðina og að sjúklingurinn nái varan-
legum bata.
Inngangur
Ákeyrsla, þar sem brjóstkassi ökumanns
kastast fram á stýrið, er algengasta orsök fyrir
rofi á brjósthluta ósæðar. Oftast rifnar æðin þá
þversum rétt fyrir neðan upptökin á viðbeins-
slagæðinni. Þótt ótrúlegt megi virðast deyja
sumir þessara sjúklinga ekki strax. Þetta hefur
verið almennt vitað frá því að grein Parmleys
(1) kom út 1958. Hann athugaði meðal annars
1174 krufningarskýrslur um einstaklinga með
meiðsli á ósæð og hjarta og fann að 20% þeirra
sem höfðu ósæðarrof án hjartaáverka lifðu
nægilega lengi til að komast á spítala og mögu-
leiki ætti því að vera á uppskurði. Komist sjúk-
lingurinn á spítala vill greiningin þó dragast þar
sem einkenni eru oft lítil þar til sjúklingnum
blæðir skyndilega út og önnur meiðsli svo sem
beinbrot, kviðarholsáverkar op andlits- og
heilaáverkar geta skyggt á. Á áttunda og
níunda áratugnum varð æ algengara að sjá í
sérfræðiritum greint frá tilfellum þar sem tekist
hafði að gera við ósæðarrof og á nokkrum
stærri sjúkrastofnunum höfðu verið gerðir 30-
40 slíkir uppskurðir (2-7). Allir leggja höfund-
arnir mikla áherslu á skjóta sjúkraflutninga, að
möguleikinn á ósæðarrofi sé ofarlega í huga
móttökulækna ( high index of suspicion), auk
þess sem flestir ræða tæknileg atriði við að-
gerðina meðal annars þætti sem gætu fyrir-
byggt lömun og nýrnabilun eftir aðgerð.
Tilgangur þessarar rannsóknar var að at-
huga hversu algengt rof á brjósthluta ósæðar
vegna slyss væri á Islandi, orsakir slíkra slysa,
staðsetningu rofsins í æðinni og hversu margir
kæmust á spítala lifandi og hvernig til hefði
tekist urn greiningu og meðferð.
Efniviður og aðferðir
Leyfi fékkst til að fara yfir réttarkrufningar-
skýrslur fyrir árin 1980-1989. Fengust þar upp-
lýsingar um þá sem dáið höfðu með rifna ósæð.
I skýrslunum kom einnig fram hvort viðkom-
andi hafði dáið á staðnum eða verið fluttur á
sjúkrahús. Af þeim sem fluttir voru á sjúkrahús
komu allir nema þrír á Borgarspítalann. Tveir
voru fluttir á sjúkrahúsið í Keflavík og einn á
Fjórðungssjúkrahúsið á Akureyri en voru látn-
ir þegar á þessi sjúkrahús kom. Spítalagögn
þeirra sem á sjúkrahús voru fluttir voru könn-
uð. Pá voru greiningarnúmer inniliggjandi
sjúklinga á Borgarspítalanum yfirfarin. Með
þessu móti fundust á tímabilinu gögn um 57
einstaklinga með rifna ósæð.
Orsök slyssins (bflslys, fall úr hæð og svo
framvegis) lá ætíð fyrir og nákvæm tímasetning
þess næstum alltaf. Áfengismagn í blóði var
alltaf mælt. Ávallt var skráð á hvaða hluta
ósæðarinnar rifan var en rifunni að öðru leyti
ekki alltaf lýst nákvæmlega. Upplýsingar um
bflbeltanotkun voru ónákvæmar og er ekki vit-
að hversu margir voru í bílbelti. Ekkert þótti
unnið við að búa til töflur yfir alla þá áverka