Læknablaðið - 15.02.1996, Síða 70

174
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82
Saga íslenskra heilbrigðismála
Söguritun
Frá ársbyrjun 1995 hefur
verið unnið að ritun Sögu ís-
lenskrci heilbrigðismála á vegum
Læknafélags Islands. Upphaf-
lega var einungis ráðgert að
skrifa sögu félagsins en síðan
var verkefnið víkkað út og sett í
félagslegt samhengi. Það gerir
verkið að sjálfsögðu mun viða-
meira en jafnframt verður það
áhugaverðara fyrir almenning
og heilbrigðisstéttir en ekki ein-
skorðað við lækna.
Saga lækna og læknavísinda
hefur verið nokkuð einhæf á
liðnum áratugum og fellur í
svipað mót og helgisögur. Þctta
hefur verið saga sigra þar sem
hver óvinurinn á fætur öðrum
hefur verið lagður að velli með
vísindin að vopni. Læknar voru
taldir kraftaverkamenn og sum-
ir þeirra voru teknir í tölu dýr-
linga, eða því sem næst. Sem
dæmi má nefna Matthías Ein-
arsson yfirlækni á St. Jósefsspít-
ala. Miklar sögur fóru af læknis-
verkum hans og að ráði prófess-
ors í guðfræði, sem hann hafði
tekið magann úr, voru hendur
Matthíasar myndaðar af þekkt-
um ljósmyndara en prófessor-
inn áleit þær vera „hinar guð-
dómlegu læknishendur". Vissu-
lega unnu læknar oft kraftaverk
við erfiðar aðstæður og björg-
uðu fólki frá bráðum bana og
það sem áður var einungis á
valdi guðs varð nú á valdi
lækna.
Þessi viðhorf hafa verið
nokkuð á undanhaldi á síðustu
tveimur áratugum og rannsókn-
ir á þessu sviði hafa frekar
beinst að því að fjalla almennt
um heilbrigðismál og setja þau í
félagslegt samhengi. Á 100 ára
afmæli norska læknafélagsins
fyrir 10 árum kom út á vegum
þess stórt og veglegt afmælisrit.
Heiti ritsins Legene og sam-
funnet er lýsandi fyrir breyttar
áherslur í sagnaritun á þessu
sviði. í bókinni er fjallað um
fjölmarga þætti sem ekki hafa
verið til umræðu opinberlega
meðal íslenskra lækna og heil-
brigðisyfirvalda en meðal þess
er hlutverk lækna í samfélaginu
og sjálfsmynd þeirra. Hér áður
fyrr var þetta ekki flókið mál,
læknar áttu að lækna fólk,
punktur og basta. Almennt séð
má skipta hlutverki lækna og
þróun læknastarfsins í þrennt:
Læknirinn sem líknar en er jafn-
framt handhafi lífs og dauða,
sem læknir einstaklinga og síð-
ast en ekki síst sem læknir sam-
félagsins. Þessi hlutverk eru öll
vandmeðfarin og á milli þeirra
getur verið togstreita auk þess
sem kröfur samfélagsins, yfir-
valda og almennings, eru
breytilegar frá einum tíma til
annars og ganga stundum þvert
gegn faglegum og siðferðilegum
skyldum lækna. Á tímum mikils
niðurskurðar á útgjöldum til
heilbrigðismála geta læknar
þurft að gera það upp við sig
hverjum þeir ætla að þjóna. Ör-
ar framfarir í ýmsum lífvísind-
um hafa einnig kallað fram við-
brögð lækna og áleitnar sið-
ferðilegar spurningar þar sem
svörin liggja ekki í augum uppi.
Hlutverk læknisins í samfélag-
inu er háð efnahagslegri og
menningarlegri stöðu þess og
hlutverkið hlýtur að breytast
með breyttum samfélagshátt-
um. Undan þessu verður ekki
vikist en hversu mikil áhrif
læknar og læknavísindin hafa á
samfélagið er að miklu leyti
undir þeim sjálfum komið.
Markmið rannsóknarinnar
og söguritunarinnar Saga ís-
lenskra heilbrigðismála er að
gefa almennt yfirlit um heilsufar
og þróun heilbrigðismála á ís-
landi, áhrif læknavísindanna og
lækna á þá þróun og tengsl
bættra lífskjara og bættrar
heilsu. Stefnt er að því að rita
Islandssögu um fólkið ílandinu,
líf þess og dauða og hvernig
efnahagslegar framfarir, vís-
indalegar uppgötvanir og í kjöl-
farið ný viðhorf gjörbreyta lífi
þess en í þessari sögu hafa lækn-
ar gegnt mikilvægu hlutverki.
Saga Læknafélags íslands og fé-
lagsmál lækna eru hluti þessarar
sögu.
Rannsókn sem þessi getur
ekki verið eins manns verk þótt
endanleg gerð verksins verði
það. Þess vegna er nauðsynlegt
að eiga samstarf við sem flesta
sem áhuga hafa á sögu heil-
brigðismála. Fjölmörg ný gögn
hafa verið dregin fram í dagsljós-
ið sem líklegt er að læknar hefðu
áhuga á að skoða og þeim er að
sjálfsögðu heimilt að nýta sér þau
við eigin rannsóknir. Það er al-
kunna að betur sjá augu en auga
og það væri verkinu til hagsbóta
og höfundi þess til styrkingar og
ánægju ef áhugamenn um þessi
mál hefðu samband með það í
huga að koma að þessu verki á
einhvern hátt.
Hægt er að hafa samband við
mig á skrifstofu Læknafélags ís-
lands að Hlíðasmára 8, á skrif-
stofutíma eða heima á Granda-
vegi 7 í síma 552 1427.
Jón Ólafur ísberg