Læknablaðið - 15.02.1996, Síða 76

LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82
178
íðorðasafn lækna 74
Kennslugögn
Þó nú sé orðið nokkuð langt
síðan, að undirritaður fékk til
yfirlestrar stutt útbýti (hand-
out) sem fjallaði um geislagrein-
ingu, skal það nú tekið til um-
ræðu þar sem í því koma fyrir
ýmis orð sem eru í daglegri
notkun þar sem röntgenmyndir
eru pantaðar, teknar og skoð-
aðar. Um heitin aðréttu, útbýti
og dreifigögn var fjallað í 53.
pistli (FL;1994;12:8) og verður
sú umfjöllun ekki endurtekin
nú. Hins vegar má ítreka að
enska heitið „handout“ er með
öllu óþarft í íslensku máli. í
fyrrgreindu kennsluefni er
reyndar hvorki minnst á hand-
out eða útbýti, heldur ber heftið
hinn iátlausa undirtitil „Nokkur
minnisatriði." Höfundar er get-
ið á forsíðu og fram kemur
hvaða kennsluár heftið muni
notað. Hins vegar er þess ekki
getið hverjum heftið er ætlað né
hvar það verður notað. Slíkum
formsatriðum ættu höfundar
kennslugagna að sinna.
Greiningaraðferðir
Geislagreining er það ís-
lenska heiti sem notað er um
fræðiheitið radiodiagnosis, en
það nær yfir röntgengreiningu
(roentgen diagnosis), ómgrein-
ingu (ultrasound diagnosis) og
segulgreiningu (magnetic re-
sonance diagnosis). Allt eru
þetta lipur og lýsandi heiti sem
auðveldlega ættu að komast í al-
menna notkun. Sárlega vantar
þó liprara heiti á þá aðferð
myndgerðar sem nefnist tölvu-
sneiðmyndataka (computerized
tomography). Of oft er talað
um katt- skann eða sí-tí-skann.
Fyrir þá, sem vilja takast á við
verkefnið, má nefna að gríska
nafnorðið tomos merkir sneið
og sagnorðið grapho að skrifa
eða rita. Um leið mætti hyggja
að því að samræma þýðingar á
heitum fleiri rannsókna, svo
sem angiographia, bronchogra-
phia, cholangiographia, salp-
ingographia og ventriculogra-
phia. Ástæða er til þess að
hvetja lækna til þess að senda
Orðanefnd læknafélaganna eða
undirrituðum hugmyndir sínar,
bæði hvað varðar ný erlend
fræðiorð, sem þörf er á að fái
íslensk heiti, og eins hvað varð-
ar nýjar þýðingar á eldri orðum.
Venj ur annsóknir
I heftinu er meðal annars
greint frá því að við vissar að-
stæður sé venja (rútína) að taka
tilteknar röntgenmyndir. Höf-
undur notar fyrirsögnina venju-
rannsóknir, þegar hann telur
upp nokkur dæmi um slíkar
myndatökur, og fer vel á því.
Heitið „rútína“ fer hins vegar
afar illa í rituðu máli, þó oft sé
því slett í daglegri umræðu.
Enska nafnorðið routine fær ís-
lensku þýðingarnar venja, vani,
vanagangur og vanaverk í al-
mennum ensk-íslenskum orða-
bókum, en er ekki uppflettiorð í
íðorðasafni lækna eða í tiltæk-
um erlendum læknisfræðiorða-
bókum. Hin mikla orðabók
Websters greinir frá því að rout-
ine sé komið úr frönsku þar sem
nafnorðið route merki braut
eða vegur og sagnorðið routiner
merki að venja við eitthvað. Til-
greind dæmi um mismunandi
notkun og merkingu gefa til
kynna að blæbrigði merkingar
séu allt frá því að á íslensku
megi nota orðin vani eða venja
yfir í það að betur hæfi siður eða
skylda. Fullyrðingin „Það er rú-
tína að taka lungnamynd!"
merkir að það sé meira en vani,
það sé siðbundin venja, nánast
skyldubundin verkregla, að
taka lungnamynd við tilteknar
aðstæður. Því finnst undirrituð-
um vel hæfa heitið venjurann-
sókn. Gaman væri að heyra um
aðrar skoðanir eða aðrar tillög-
ur.
Myndaheiti
I fyrrgreindu hefti er minnst á
heiti mynda sem byggja á staðl-
aðri geislastefnu. Þannig eru til-
nefndar frontal-myndir, hliðar-
myndir (lateral) og skámyndir.
Frons er latneskt nafnorð sem
táknar enni. Frontal er svo lýs-
ingarorð í enskri tungu sem get-
ur vísað til ennis, framhliðar
líkamans eða sniðs í gegnum
hann (planum frontale), sam-
síða enni eða framfleti. Slíkt
snið nefnir Iðorðasafnið nú
breiðskurð eða breiðsnið. Bein-
ar þýðingar á frontal eru: fram-
og ennis-, en þýðingar á latn-
eska lýsingarorðinu frontalis
eru: fram-, breið-, breiddar- og
ennis-. Frontal-mynd er tekin
þannig að framhlið líkamans
snýr að filmu og stefna rönt-
gengeislanna er lárétt, í gegnum
líkamann frá baki að framfleti.
Heitin hliðarmynd og skámynd
lýsa vel því sem þau eiga að
tákna, en sárlega skortir lipurt
heiti á frontal-mynd. Ekkert af
heitunum ennismynd, breið-
mynd eða breiddarmynd virðast
koma til greina, en frammynd
gæti ef til vill gengið. Heitið
franistefnuniynd er lýsandi og
getur gefið vísbendingu um
geislastefnuna, en er sennilega
of langt. Óskað er eftir fleiri til-
lögum.
Jóhann Heiðar Jóhannsson