Læknablaðið - 15.01.1998, Blaðsíða 57

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
55
þeirra þannig að vera gæðaeftir-
lit og heildarstefnumótun. Því
miður skortir læknaráðin mjög
styrk til að sinna þessum verk-
efnum sem skyldi. Læknaráðin
þyrftu að hafa í þjónustu sinni
hóp sérhæfðs starfsfólks og
nægt rekstrarfé til að sinna
gæðaeftirliti í margfalt ríkari
mæli en orðið er.
Uppkoma stjórnunarlegs
óskapnaðar
Þegar ég kom til starfa sem
yfirlæknir á Borgarspítalanum
árið 1977 gustaði ekki mikið um
yfirlækna. Fagleg forystu-
ábyrgð hafði dreifst og fáum
datt í hug að yfirlæknirinn kynni
allt best. Fjárhagsleg ábyrgð var
næstum orðin tóm. Sú ógn sem
ýmsir læknar hafa séð í fram-
sókn annarra heilbrigðisstétta
var vart fyrir hendi. Sparnaðar-
kröfur heyrðust sjaldan og yfir-
læknar gátu með hægðinni
þróað sérgreinar sínar hvað
tækjabúnað og mannaráðningar
varðaði. Lítil áhersla var lögð á
rannsóknir og kennslu sinnt
miklu minna en síðar varð og
átti það ekki síst við um kennslu
unglækna. Þessar aðstæður
héldust fram á níunda áratug-
inn. Það gat varla heitið að
stjórnarnefnd Ríkisspítala eða
stjórn Sjúkrastofnana Reykja-
víkur teldi sig eiga erindi við
faglega stjórnendur eða öfugt.
Nýir starfsmenn og ný tæki
fengust smám saman með því að
sannfæra Flauk Benediktsson
eða Davíð Á. Gunnarsson um
réttmæti erindisins. Sjaldan var
leitað til borgarstjóra eða ráð-
herra. Breytingar hófust með
tilkomu sviðakerfisins á Ríkis-
spítölunum árið 1985. Með
fjölgun deilda og stjórnenda var
stjórnkerfi Ríkisspítala orðið
allt of þunglamalegt. Auk
stjórnenda úr öðrum stéttum
áttu fyrir breytinguna á fjórða
tug yfirlækna beinan aðgang að
forstjóra og stjórnarnefnd með
baráttumál sín eða umkvörtun-
arefni. Af þessu hlaust stjórn-
unarlegur óskapnaður. Ákveð-
ið var því að sameina deildir í
svið, sem nú eru 11 talsins, auk
þess sem klínísku sviðin skiptust
síðar í læknaþátt og hjúkrunar-
þátt. Að formi til virtust völd
sviðsstjóra verða mikil þar sem
fjárhagsleg ábyrgð var falin
þeim í hendur. í raun hefur
þessi ábyrgð orðið minni en ætl-
að var. Sviðin eru næstum öll
rekin með halla á hverju ári. Á
þessu ári eru aðeins tæknisviðið
og veikinda- og viðlagasviðið
rekin með afgangi. Fjárhagslegt
svigrúm sviðsstjóra hefur í raun
takmarkast við að úthluta smá-
upphæðum til minni háttar
tækjakaupa og námsferða
starfsfólks utan kjarasamninga.
Með nokkrum undantekning-
um hefur lítil hvatning verið að
afla sértekna fyrir deildir eða
svið, því að slík tekjuaukning
hefur oftast leitt til lækkunar á
fjárveitingum til spítalans á
næsta ári. Það er svo aftur
dæmigert um agaleysið í ís-
lenskri fjármálastjórn að engar
alvarlegar áminningar eða upp-
sagnir hafa hlotist af halla-
rekstri spítalans eða einstakra
eininga hans frekar en annarra
ríkisstofnana. í raun hefur Al-
þingi og fjárveitingarvaldið með
vilja haldið sjúkrastofnunum í
spennitreyju ónógra fjárveit-
inga um langt árabil, að nokkru
vegna óskhyggju um óraunhæf-
ar sparnaðaraðgerðir, en
kannski alveg eins til að skapa
sektarkennd hjá stjórnendum
og starfsfólki stofnana, sem tal-
ið er eyða meiru en það aflar.
Árleg áætlanagerð skora og
sviða hefur því miður reynst
marklítil því að fjárveitingar til
stærri tækja og nýráðningar
starfsfólks fást sjaldnast með
formlegum og skipulegum hætti
eftir meðferð stjórnarnefndar,
ráðuneytis og Alþingis, heldur
oftast gegnum einhverjar bak-
dyr kerfisins eða í leyfisleysi.
Einn kostur sviðakerfisins er þó
sá að sviðsstjórar hafa fengið
aðgang að miklu víðtækari og
nákvæmari upplýsingum um
rekstur og viðgang Ríkisspítala
en áður tíðkaðist og reglulegir
fundir forstjóra og lækningafor-
stjóra með sviðsstjórum hafa oft
reynst gagnlegir.
Sparnaðarkröfur
stjórnvalda
Þegar leið á 10. áratuginn
urðu sparnaðar- og samdráttar-
kröfur stjórnvalda háværari.
Alvarlegast var ástandið á árun-
um 1992-1994. Þá var þess með-
al annars krafist að sagt yrði upp
fjölda sérhæfðra starfsmanna,
þar á meðal lækna til að draga
úr rekstrarhalla spítalans. Á
sama tíma stóð yfir undirbún-
ingur samruna Borgarspítala og
Landakots, en Landspítalanum
og stjórnvöldum hans var með
öllu haldið utan þeirra við-
ræðna. Borgarspítali fékk í sinn
hlut allar bráðavaktir Landa-
kotsspítala ásamt ríflegri fjár-
veitingu. Stjórnarnefnd var
óvenju veik og flokksbróðir for-
manns stjórnarnefndar virtist
hafa ánægju af því að sniðganga
hann og lítillækka. Læknar
Landspítalans brugðust meðal
annars við þessu með því að
kjósa það sem talin var vera
sterk stjórn læknaráðs undir
forystu Ásmundar Brekkans.
Sú stjórn hafði frumkvæði um
skipulagsbreytingu á stjórn
spítalans. Ákveðið var að
stofna sérstaka framkvæmda-
stjórn spítalans með þátttöku
forstjóra, lækningaforstjóra,
hjúkrunarforstjóra, sviðsstjóra
tæknisviðs og stjórnunarsviðs
auk fulltrúa læknaráðs og Há-
skóla. Framkvæmdastjórn hef-
ur síðan annast daglegan rekst-
ur spítalans, en dregið hefur úr
hlutverki stjórnarnefndar. Á