Læknablaðið : fylgirit - 01.08.1978, Qupperneq 5

3
Bjarni Jónsson
HÁTÍÐARRÆÐA Á 75 ÁRA AFMÆLI ST. JÓSEFS-
SPÍTAIA, LANDAKOTI, 16 OKTÓBER 1977.
Herra forseti Íslands, virðulega forsetafrú,
Góðir gestir.
Ef þú sinnir þvi smáa eins og það væri stórt,
mun þér hlotnast sú náð að ráða því stóra
eins og það væri smátt.
Á þessum 16. degi októbermánaðar minn-
umst vér þess, að á þeim degi fyrir 75 árum
var vígður spítali í Landakoti. Systur af reglu
heilags Jósefs reistu þann spítala og ráku
fram að árslokum næstliðnum og enn hafa
þær að nokkru hönd í bagga.
háttur systranna í heilbrigðismálum íslend-
inga er stór. Enn hefur enginn hópur af jafnri
stærð lagt eins mikið af mörkum til spítala-
rcksturs á þessu landi. Vantar þar mikið á
og verður það afrek væntanlega seint jafnað.
Það er upphaf þessa máls, að 1896 komu
fjórar reglusystur til Reykjavíkur í þeim til-
gangi að sinna sjúkum. Þær lögðu frá Kaup-
inhöfn þ. 14. júlí og tóku land hér þ. 24.
sama mánaðar. Stunduðu þær heimahjúkrun
framan af og mun hafa verið ofarlega í huga
þeirra að hjálpa holdsveikum. Rennir það
stoðum undir þá skoðun, að á sama ári kom
pater Jón Sveinsson, S.J., af stað fjársöfnun
með ávarpi í frakkneskum blöðum og skyldi
fónu varið til byggingar spítala fyrir holds-
veika á íslandi. En þó þær byrjuðu á heima-
hiúkrun gátu þær fljótlega skotið skjólshúsi
yfir sjúklinga, en þó aðeins að sumri til.
1859 komu hingað til lands tveir prestar til
þess að vera sálnahirðar franskra sjómanna,
sem voru margir hér við land. Keypti ka-
þólska kirkjan þá Landakotseignina og árið
eftir reisti séra Bernhard þar kapellu. Dvald-
ist hann stutt en séra Baldvin var hér í 15
ár. Kapellan, lágreist hús, var notuð til tíða-
halds fram eftir ári 1897, en þá var byggð
stærri kirkja austar í túninu og stóð hún þar
þangað til 1929, að steinkirkjan reis, sem nú
stendur á Landakotshæð. Þá var gamla kap-
ellan rifin, en kirkjan frá 1897 flutt á grunn
hennar og er nú æfingahús íþróttafélags
Reykjavíkur.
Á Antoniusdag 1897 — það gæti verið 13.
júní — skrifar séra Johannes Frederiksen:
,,En ny Kirke er snart under Tag her i
Reykjavík og den gamle Kirke er nödtörftigt
indrettet til Sommerhospital". Hafa þá syst-
urnar verið byrjaðar á spítalarekstri fyrir 80
árum, þó í smáum stíl væri.
Áætlanir systranna um smíði holdsveikra-
spítala urðu að engu, því danskir Oddfellow-
ar urðu fyrri tii og gáfu landinu spítala, sem
reistur var í Laugarnesi 1898 og stóð þar,
þangað til hann brann á stríðsárunum í hönd-
um setuliðsins.
Systurnar lögðu ekki hendur í skaut, þó
holdsveikir þyrftu ekki þeirra hjálp.
Spítalamál landsins voru í ólestri og höfðu
aldrei komist á neinn rekspöl, þótt læknar
hefðu uppi raddir um þörf fyrir spítala og
þöríin fyrir kennsluspítala yrði brýn eftir
1876, þegar læknaskóli var settur á stofn.
Má segja, að síðari helming 19. aldar hafi
cpítalamálin staðið í þófi. Læknar sóttu á, en
valdstjórnin sat á höndum sér.
Hóflega skulum vér nútímamenn áfellast
ráðamenn þcirrar tíðar. Þjóðin var örsnauð
og enginn skilningur á því, að læknisverk
gætu skilað arði í beinhörðum peningum
með færri veikindadögum, aukinni starfs-
orku og lengdri æfi vinnandi manna.
Árið 1901 var svo komið, að fyrir alþingi
lá frumvarp um landsspítala með 24 rúmum
og var áætlaður kostnaður 100 þúsund krón-
ur. Ekki voru þingmenn á eitt sáttir.
Þá barst þeim bréf frá St. Jósefssystrum.
Buðust þær til þess að reisa spítala með 35
rúmum. Skyldi öllum læknum heimilt að
stunda þar sjúklinga. Ættu allir að eiga þar
athvarf án tillits til trúarskoðana og ekkert
mvndi gert til þess að hafa áhrif á sjúklinga
í þeim efnum. En því var þetta sagt skýrum
orðum, að margir óttuðust þá pápísku. Skyldi
spítalinn vera að öllum búnaði eftir kröfum