Læknablaðið : fylgirit - 01.08.1978, Blaðsíða 79

77
Guðjón Lárusson læknir
Björgvún Guðmundsson, lífefnafræðingur
RANNSÓKNIR Á SKJALDKIRTILSSTARFSEMP
Ekki er ýkja langt síðan efnaskiptapróf
var eina rannsóknaraðferðin, sem læknar
höfðu tii að greina skjaldkirtilssjúkdóma.
Þegar nýjar rannsóknaraðferðir urðu til-
tækar, svo sem mælingar á proteinbundnu
joði (PBI), jókst nákvæmni á greiningu á
of- eða vanstarfsemi skjaldkirtils hröðum
skrefum. Þessi mæling var mikið notuð er-
lendis og um skeið einnig hér á landi, en
hefur nú vikið fyrir öðrum nákvæmari.
Með tilkomu nýrrar rannsóknartækni,
aðallega Radio-Immuno-Assay (RIA) og
Competitive-Protein-Binding (CPB), hefur
fjöldi skjaldkirtilsrannsókna aukizt gífur-
lega svo og nákvæmni þeirra. Jafnframt
hafa sumar hinna eldri mælinga orðið úr-
eltar.
Fjöldi þessara nýrri rannsókna, mismun-
ur á mælingaraðferðum frá einni rann-
sóknarstofu til annarrar og ósamræmi í
nafngiftum, hefur valdið talsverðum glund-
roða. Læknar hafa átt erfitt með að átta
sig á, hvenær á að gera þessa mælinguna
og hvenær hina. Oft hefur sú aðferð verið
notuð, sem tiltækust er, en þess ekki gætt,
hvort hún hefur átt bezt við það ástand
sjúklingsins, sem verið var að rannsaka.
Þannig var um árabil, að geislajoðupptaka
var sú eina af hinum nýrri mælingum,
sem auðvelt var að fá gerða hérlendis og
leysti þá um tíma af hólmi gömlu efna-
skiptamælinguna og var notuð jöfnum
höndum, hvort sem verið var að greina of-
eða vanstarfsemi.
Ytri áhrif geta truflað mælingar, án þess
að hafa bein áhrif á skjaldkirtilsstarfsem-
ina. T.d. var gagnslaust að mæla PBI hjá
sjúklingum, sem áður höfðu verið í gall-
eða nýrnamyndum eða tekið inn lyf, sem
innihéidu joð. Truflanir af lyfjum hafa
orðið áberandi eftir að farið var að mæla
* Frá Lyflæknisdeild og
Rannsóknadeild Landakotsspítala.
tyroxin hér á landi. Getnaðarvarnapill-
ur valda aukningu á proteinum þeim, sem
tyroxinið er bundið og því verður útkoma
mælingarinnar hærri en annars. Viti lækn-
irinn ekki um þá truflun, er líklegt að
hann leggi rangt mat á útkomuna. Þetta
er bagalegt, vegna þess að talsverður hluti
sjúklinga með thyrotoxicosu er einmitt
ungar konur.
Rannsóknafjöldinn og nöfn þeirra er orð-
inn svo mikill, að fyrir nokkrum árum
skipaði American Thyroid Association sér-
staka nefnd, er skyldi freista þess að sam-
ræma aðferðir, orð og hugtök, notuð um
þessar rannsóknir.
Niðurstöður cg tillögur nefndarinnar
voru birtar árið 1972 (13). Þrátt fyrir
þetta hefur þessi nefnd nú orðið að skila
nýrri skýrslu 1976 (14), til þess enn að
reyna að einfalda þessi mál og greiða úr
misskilningi, sem er mikill og of algengt
að læknar fái gerðar allt aðrar rannsóknir
en þeir hefðu óskað eftir eða láti ekki gera
þá mælingu, sem bezt hentar hverju sinni.
Það er því tímabært að gera nokkurt
yfirlit fyrir íslenzka lækna um þær rann-
sóknir, sem þeir geta fengið gerðar hér-
lendis og erlendis og hverjar bezt er að
velja hverju sinni.
Þessi grein mun því ekki taka til margra
rannsókna, sem annað hvort eru ekki að-
gengilegar, eru úreltar eða eingöngu eru
á tilraunastigi. Sumar þeirra rannsókna er
þó minnzt á til upprifjunar eða skilnings-
auka.
Á mynd 1 sést hvernig eðlilegt samband
milli skjaldkirtils og heiladinguls er talið
vera (TRH verður gert skil síðar í grein-
inni). í heiladingli er framleiddur Thyroid
Stimulating Hormon (TSH, Thyrotropin),
sem stjórnar því að skjaldkirtillinn tekur
til sín joð, framleiðir thyroxin (T-i) og trijo-
dothyronin (T.i) og skilur þá út í blóðið.