Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 7

Við það tækifæri var ákveðið að endur-
skoða mannréttindakafla stjórnarskrárinn-
ar í samræmi við alþjóðlegar skuldbind-
ingar Islands og stofna sérstakan hátíðar-
sjóð til styrktar hafrannsóknum og is-
lenskri tungu.5 Það er ekki meiningin að
gera lítið úr þessum samþykktum en þær
verða óneitanlega nokkuð rislitlar í sam-
anburði við þær sern gerðar voru 1930 og
1944. Ef til vill segir það sína sögu að
ekki sé hægt að ná saman unt stærri mál á
jafn miklum hátíðisdegi. Samstaðan er þá
ekki meiri en svo að Alþingi samþykkir
sjálfsagða hluti eins og að uppfylla alþjóð-
legar skuldbindingar um mannréttinda-
mál. Samt sem áður er haldið i þennan
dagskrárlið og þar með er formið orðið í
aðalhlutverki en ekki innihaldið.
Auðvitað má segja sem svo að tvær
fyrri hátíðirnar hafi verið miklu mikil-
vægari og gegnt allt öðru hlutverki en
hinar tvær. Gildi þjóðhátíðarinnar 1944
er augljóst og það er óhætt að segja að
Alþingishátíðin 1930 hafi haft gríðarlegt
áróðursgildi í lokasennu sjálfstæðisbarátt-
unnar. Islendingar minntust þá 1000 ára
afmælis Alþingis sem var hornsteinn ís-
lenskrar stjórnskipunar á þjóðveldisöld,
þeim tínta sem þeir réðu sér sjálfir. Hing-
að komu erlendir gestir í boði ríkisstjórn-
arinnar og á meðal þeirra var Danakon-
ungur sjálfur. Fulltrúar margra erlendra
ríkja ávörpuðu hátíðina og fánar þeirra
ríkja voru dregnir að hún meðan fulltrú-
arnir töluðu og blöktu þar ásamt þeim ís-
lenska.6 Að lítt athuguðu máli mætti
hugsa sér að þetta fyrirkomulag hafi ekki
verið annað en sjálfsögð kurteisi við þá
sem heiðruðu Island með nærveru sinni á
merkum tímamótum. Það er ekki fyrr en
horft er á kvikmynd Kjartans O. Bjarna-
sonar um lýðveldisstofnunina 1944 að
gildi þessa fyrirkontulags verður ljóst. Að
sjá íslenska fánann leika í vindi við hlið
þess þýska, bandaríska, kanadíska, breska,
franska og margra annarra, þar á meðal
danska fánans, hefur ekki svo litla þýð-
ingu.7 Það hlýtur að hafa styrkt þá trú og
tilfinningu að Island væri eitt af hópnum,
þjóð meðal þjóða og ætti því fullan rétt á
algjöru frelsi og sjálfstæði.
Hátíðirnar 1930 og 1944 höfðu miklu
meiri þýðingu fyrir sjálfstæðisbaráttu Islend-
inga en þær sem haldnar voru 1974 og
1994. Þess vegna er munurinn á framgöngu
þingheims nokkuð skiljanlegur. Þörfin
knúði menn til samstöðu fyrr á öldinni en í
seinni tið hefur svo fatt ögrað þjóðerni Is-
lendinga að flokkastjórnmálin hafa fengið
meira svigrúm þótt stórafinæli séu á ferð.
Þáttur íþrótta
Fimleikasýningar virðast gegna alveg sér-
stöku hlutverki við stórhátíðir af þessu
tagi. A Alþingishátíðinni 1930 voru sýnd-
ir fimleikar bæði á öðrum og þriðja degi.
Tveir flokkar kvenna sýndu svokallaðar
staðæfingar þar sem allur hópurinn gerir
sömu hreyfingarnar. Fyrri daginn sýndu
karlmenn fimi sína, m.a. með stökki yfir
kistu og bogahest, og komust flestir
klakklaust frá því. Daginn eftir sýndi stór
hópur karla staðæfingar.8 Við lýðveldis-
stofnun var efnt til áþekkrar sýningar. Þá
gengu fimleikamenn á sýningarpall í níu
fylkingum, fyrir hverri þeirra fór fánaberi
og á meðan lék hljómsveit Öxar við ána.
Tvær sýningar til viðbótar voru fyrirhug-
aðar en þeim varð
að fresta vegna veð-
urs.’
Um stúlkurnar
sem léku listir sínar
á Þingvöllum 1930
er sagt að þar hafi
farið „þaulæfður og
margreyndur"
flokkur sem „skeik-
aði hvergi". Ríkis-
erfingi Svíþjóðar mun hafa fylgst grannt
með sýningunni og tekið er fram að er-
lendu gestirnir hafi yfirleitt verið undr-
andi og hrifnir af því að Island ætti
íþróttafólk sem gæti haldið svo glæsilegar
sýningar."' Lýsingin frá 1944 er svipuð.
Hópurinn skipaði sér í fylkingar með
„föstum og fullkomnum skrefum" en það
var bara byijunin á frábærri frammistöðu
íþróttafólksins: „Hvergi skeikaði um
minnstu hreyfingar, stjórnandinn hafði
fullkonrið vald á þessum fríða hópi, er
vakti óskipta aðdáun allra áhorfenda.“"
Sýningarnar hafa mikið táknrænt gildi.
íþróttafólkið gengur fram undir fánum og
lúðrablæstri, allt eins klætt vegna þess að
það er þjóðin í smækkaðri rnynd. Það
myndar órofa heild eins og þjóðin, ein-
huga og samhent. Skipulagið er fullkom-
ið og fjöldinn lætur vel að stjórn. Þjóðin
sýnir að hún er fær um að ráða sér sjálf og
það er eindreginn vilji hennar allrar.
A hátíðinni 1974 komu fram þrír slíkir
flokkar. Þótt meðlimir hvers um sig væru
allir eins klæddir og sýningarnar að mörgu
leyti í anda þeirra sem fram fóru 1930 og
1944 þá var yfirbragðið allt miklu frjáls-
legra. I síðasta hópnum voru litlar stúlkur
með gjarðir og rauðar slæður. Með þetta
flögruðu þær til og frá unt svæðið og líktu
þannig eftir merki hátíðarinnar, hinum
flöktandi eldi. Að lokum sameinaðist allt
fimleikafólkið í einn hóp með ártalið 874
á aðra hönd en 1974 á hina.12 Sama þjóðin
mann fram af manni í Islands þúsund ár og
öld betur. í heild var léttleikinn í fyrirrúmi
en ekki styrkur. Þjóð sem hefur verið sjálf-
stæð í þrjátíu ár þarf ekki að sanna hvers
hún er megnug heldur getur hún leikið
sér fijáls. Ekkert af þessum toga var í hátíð-
ardagskránni 1994.
Islenska glíman hefur líka mikið komið
við sögu Þingvallahátíða. Þegar Kristján
X. Danakonungur heimsótti ísland 1921
þótti við hæfi að efna til glímukeppni á
Þingvöllum líkt og gert hafði verið við
konungskomur 1874 og 1907. Þetta var
þjóðaríþrótt Islendinga og að sumra mati
„eina merka, þjóðlega íþróttin" sem hér
var stunduð. Kon-
ungshjónin gáfu
bikar fyrir fallegustu
glímuna og svo
virðist sem eini dag-
skrárliðurinn fyrir
utan glímuna hafi
verið söngur að
Lögbergi.13 Glíman
var líka i sviðsljósinu
á Þingvöllum 1930.
Þá fékk sigurvegarinn silfurbikar úr hendi
Kristjáns X. og sérstakan verðlaunagrip
frá hátíðarnefndinni auk hefðbundinna
sigurlauna.14 Til stóð að heyja Islands-
glímu á hátíðinni 1944 en henni var frest-
að vegna mikillar rigningar. Hún fór fram
í Reykjavík 19.júní og þá afhenti Bene-
dikt G.Waage glímubeltið líkt og fjórtán
árum áður. Jafnframt afhenti Alexander
Jóhannesson, formaður þjóðhátíðar-
nefndar, sigurvegaranum bikar frá ríkis-
stjórn Islands.'5 Þarna voru innlend
stjórnvöld komin í stað konungs og það
urðu þau að gera á öllum sviðum. Það
hlýtur að hafa verið afar mikilvægt að
hvergi sæist skarð fyrir skildi þótt Islend-
ingar hefðu sagt skilið við dönsku krún-
una.Að öllum líkindum hefði þessu verið
eins háttað ef glíman hefði farið fram á
Þingvöllum og þá verið enn áhrifameira.
Gestum á þjóðhátíð 1974 var boðið
upp á sýningu tólf glímumanna og einvígi
þeirra tveggja sem þá þóttu fremstir í
greininni. Keppnisformið var meira að
segja með sama sniði og sumarið 1874
þegar tveir bestu glímumenn Islands
skemmtu Kristjáni IX. með viðureign
sinni. Forseti Islands afhenti sigurvegaran-
um verðlaunin og veitti þeim sem beið
lægri hlut viðurkenningu.16 A þessari há-
tíð varð að hætta við suma dagskrárliði
vegna þess að timaáætlun stóðst engan
„Þörfin knúöi menn til sam-
stöðu fyrr á öldinni en í
seinni tíð hefur svo fátt
ögrað þjóðerni íslendinga að
flokkastjórnmálin hafa fengið
meira svigrúm þótt stór-
afmæli séu á ferð."
SAGNIR 5