Sagnir - 01.06.1997, Page 10

Sagnir - 01.06.1997, Page 10
Ernest Renans frá 1882, að tilurð og tilvist þjóða byggist að stórum hluta á því að falsa sögu sína með þvi að gleyma vissum hluta hennar. Að mati Renans geta rannsóknir í sagnfræði beinlínis ógnað þjóðerninu með því að dusta rykið af þeirri staðreynd að uppbygging allra pólitískra kerfa styðst við ofbeldi.38 r A helgum stað Ef leita á skýringa á því af hverju Islend- ingar sættu sig við þá mynd sem dregin var upp af landi og þjóð á margumræddri hátíð þá gegnir staðarvalið þar sennilega lykilhlutverki. Þingvellir eru helgur stað- ur, fullkomið þjóðartákn og hafa engin tengsl við deilur og flokkadrætti í hugum nútíma Islendinga.39 Það er ekki nóg með að þar sé fallegt um að litast heldur er öll náttúra staðarins, eins og Vigdís Finn- bogadóttir orðaði það, „samofin við- burðaríkri sögu og hugurinn leitar til fólksins sem áður byggði landið .. ,“4" Þess háttar minningareitir eru fyrirbæri sem vert er að skoða. Líkt og Renan benti á fyrir meira en hundrað árum hafa ríki tilhneigingu til að koma sér upp op- inberri sögu sem sameinar þegnana. Fólk sem á sameiginlegar minningar er líklegra til að finna til samkenndar en ella. Loka- punkturinn er að sagan og minningar fólksins renni saman í eitt. Annar franskur sagnfræðingur, Pierre Nora, hefur sýnt fram á að sú eining sé á hröðu undan- haldi, a.m.k. í Frakklandi fyrir tilstilli gagnrýninnar sagnfræði. Ástæðuna telur hann vera þá að fólk líti á þjóðernislega sérstöðu sem sjálfsagt mál. Þjóðernið þarf þá ekki lengur að styðjast við innrætingu opinberrar söguskoðunar, sagnfræðin verður að félagsvísindagrein og minning- arnar einkamál hvers og eins.41 Sérstaða íslensks þjóðernis virtist ekki dregin í efa á lýðveldishátíðinni 1994 og gildir þá einu hvort litið er til ræðuhalda helstu ráðamanna þjóðarinnar42 eða þeirra tugþúsunda Islendinga sem ákváðu að skunda á Þingvöll, sinn „fremsta þjóð- minningastað“.43 Nora telur að slíkir stað- ir minninga, eða lieux de mémoire, verði til þegar minningarnar sjálfar glatast sökum þess að framtíðin verður fólki mun hug- stæðari en fortíðin. Það hættir þá að muna hið liðna en setur traust sitt í þeirn efnum á fyrirbæri eins og söfn, hátíðir og minnismerki. Með því er í raun verið að hlutgera söguna, að búa til tákn (lieux de mémoire). Slíkt verður ekki lengur til af sjálfu sér, það er sjaldgæft að eitthvað ger- ist sem verður til þess að styrkja þjóðern- isvitundina og minna þjóðina á að saman eigi hún eitthvað alveg sérstakt. Þess vegna þarf að setja á fót söfn, halda hátíð- ir og reisa minnismerki.44 Drifkrafturinn er sagan sjálf vegna þess að hún ögrar minningunum. Gagnrýnin sagnfræði rænir tákn og staði yfirleitt þessu sérstaka gildi, hún vinnur úr þeim í stað þess að tigna þau.45 Þetta má auð- veldlega heimfæra upp á Þingvelli eins og þeir eru í hugum landsmanna. Að vera minntur á það að þar hafi Islendingar sjálfir dæmt landa sína til drekkinga og hálshöggninga hlýtur að vera ákaflega óþægilegt, ekki síst ef þangað er komið til að upplifa þjóðernistilfinningu. Með hliðsjón af samsetningu dagskrár- innar og þeinr málum sem Alþingi tók fyrir í tilefni dagsins er greinilegt að það er engin sérstök þjóðarvitund eða ein- hugur sem rekur Islendinga dagsins í dag til að halda upp á tímamót af þessu tagi. Hátíðin var þegar allt kemur til alls frem- ur innantóm sýning þar sem umgjörðin skipti mestu. Það þarf því ekki að koma á óvart að einhverjir gestanna sem líka höfðu verið á völlunum fimmtíu árum fyrr létu þau orð falla að þá hefði fólk komið „með eitthvað í hjartanu".46 Helgi Þingvalla sem þjóðartákns nrá vel ráða af atburðum á afmælishátíðinni 1974. Á meðan á ræðuhöldum stóð stilltu nokkrir ungir herstöðvaandstæð- ingar sér upp á barmi Almannagjár og flögguðu borðum með slagorðinu: „Is- land úr NATO - Herinn burt!“ Lög- regla var fengin til að fjarlægja menn og borða við mikinn fognuð mannfjöldans niðri á völlunum.47 Þessi baráttuaðferð virtist því ekki njóta mikillar hylli. Indriði G. Þorsteinsson, framkvæmda- stjóri þjóðhátíðarnefndar, skýrði síðar frá því að „daginn áður eða kvöldið fyrir hátíðina" hefði hann komist á snoðir urn að Fylkingin myndi ef til vill standa fyrir einhverjum aðgerðum. Indriði sagðist hafa ekið til Reykjavíkur og haft samband við einn ráðherrann í ríkisstjórninni, Magnús Kjartansson, og beðið hann að reyna að koma í veg fyrir þetta, þar sem það samrýmdist ekki hátíðahaldinu. Ráðherrann hafi sagst skyldu reyna það, en ekki geta treyst á, að hann gæti komið í veg fyrir þetta. Þá sagði fram- kvæmdastjórinn, að hann hefði rætt málið við lögregluyfirvöld, áður en hann fór til Reykjavíkur. Um það hefði verið rætt, að á meðan á hátíðinni stæði, mundu slíkar aðgerðir ekki sam- rýmast hátíðahaldinu.48 Þetta tiltæki hefur greinilega þótt van- helgun á merkum sögustað gullaldar Is- lendinga. Trúlega hefðu menn líka ein- hvern tíma verið teknir úr umferð fyrir að syngja Maistjörnuna fullum hálsi á Þingvallahátíð en gleymskan hefur séð til þess að slíkt skiptir engu máli i dag. Frá síldarplanimi „Sigló ‘61", Lýðvcldisafma'lid 1994 bar þess merki að lagt liefði verið upp með að Itafa skemmtanagUdi að leiðarljósi og áliyggjur af söguvitimd griiimskólabariia virtust löngu glcymdar. 8 SAGNIR
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.