Sagnir - 01.06.1997, Síða 10

Sagnir - 01.06.1997, Síða 10
Ernest Renans frá 1882, að tilurð og tilvist þjóða byggist að stórum hluta á því að falsa sögu sína með þvi að gleyma vissum hluta hennar. Að mati Renans geta rannsóknir í sagnfræði beinlínis ógnað þjóðerninu með því að dusta rykið af þeirri staðreynd að uppbygging allra pólitískra kerfa styðst við ofbeldi.38 r A helgum stað Ef leita á skýringa á því af hverju Islend- ingar sættu sig við þá mynd sem dregin var upp af landi og þjóð á margumræddri hátíð þá gegnir staðarvalið þar sennilega lykilhlutverki. Þingvellir eru helgur stað- ur, fullkomið þjóðartákn og hafa engin tengsl við deilur og flokkadrætti í hugum nútíma Islendinga.39 Það er ekki nóg með að þar sé fallegt um að litast heldur er öll náttúra staðarins, eins og Vigdís Finn- bogadóttir orðaði það, „samofin við- burðaríkri sögu og hugurinn leitar til fólksins sem áður byggði landið .. ,“4" Þess háttar minningareitir eru fyrirbæri sem vert er að skoða. Líkt og Renan benti á fyrir meira en hundrað árum hafa ríki tilhneigingu til að koma sér upp op- inberri sögu sem sameinar þegnana. Fólk sem á sameiginlegar minningar er líklegra til að finna til samkenndar en ella. Loka- punkturinn er að sagan og minningar fólksins renni saman í eitt. Annar franskur sagnfræðingur, Pierre Nora, hefur sýnt fram á að sú eining sé á hröðu undan- haldi, a.m.k. í Frakklandi fyrir tilstilli gagnrýninnar sagnfræði. Ástæðuna telur hann vera þá að fólk líti á þjóðernislega sérstöðu sem sjálfsagt mál. Þjóðernið þarf þá ekki lengur að styðjast við innrætingu opinberrar söguskoðunar, sagnfræðin verður að félagsvísindagrein og minning- arnar einkamál hvers og eins.41 Sérstaða íslensks þjóðernis virtist ekki dregin í efa á lýðveldishátíðinni 1994 og gildir þá einu hvort litið er til ræðuhalda helstu ráðamanna þjóðarinnar42 eða þeirra tugþúsunda Islendinga sem ákváðu að skunda á Þingvöll, sinn „fremsta þjóð- minningastað“.43 Nora telur að slíkir stað- ir minninga, eða lieux de mémoire, verði til þegar minningarnar sjálfar glatast sökum þess að framtíðin verður fólki mun hug- stæðari en fortíðin. Það hættir þá að muna hið liðna en setur traust sitt í þeirn efnum á fyrirbæri eins og söfn, hátíðir og minnismerki. Með því er í raun verið að hlutgera söguna, að búa til tákn (lieux de mémoire). Slíkt verður ekki lengur til af sjálfu sér, það er sjaldgæft að eitthvað ger- ist sem verður til þess að styrkja þjóðern- isvitundina og minna þjóðina á að saman eigi hún eitthvað alveg sérstakt. Þess vegna þarf að setja á fót söfn, halda hátíð- ir og reisa minnismerki.44 Drifkrafturinn er sagan sjálf vegna þess að hún ögrar minningunum. Gagnrýnin sagnfræði rænir tákn og staði yfirleitt þessu sérstaka gildi, hún vinnur úr þeim í stað þess að tigna þau.45 Þetta má auð- veldlega heimfæra upp á Þingvelli eins og þeir eru í hugum landsmanna. Að vera minntur á það að þar hafi Islendingar sjálfir dæmt landa sína til drekkinga og hálshöggninga hlýtur að vera ákaflega óþægilegt, ekki síst ef þangað er komið til að upplifa þjóðernistilfinningu. Með hliðsjón af samsetningu dagskrár- innar og þeinr málum sem Alþingi tók fyrir í tilefni dagsins er greinilegt að það er engin sérstök þjóðarvitund eða ein- hugur sem rekur Islendinga dagsins í dag til að halda upp á tímamót af þessu tagi. Hátíðin var þegar allt kemur til alls frem- ur innantóm sýning þar sem umgjörðin skipti mestu. Það þarf því ekki að koma á óvart að einhverjir gestanna sem líka höfðu verið á völlunum fimmtíu árum fyrr létu þau orð falla að þá hefði fólk komið „með eitthvað í hjartanu".46 Helgi Þingvalla sem þjóðartákns nrá vel ráða af atburðum á afmælishátíðinni 1974. Á meðan á ræðuhöldum stóð stilltu nokkrir ungir herstöðvaandstæð- ingar sér upp á barmi Almannagjár og flögguðu borðum með slagorðinu: „Is- land úr NATO - Herinn burt!“ Lög- regla var fengin til að fjarlægja menn og borða við mikinn fognuð mannfjöldans niðri á völlunum.47 Þessi baráttuaðferð virtist því ekki njóta mikillar hylli. Indriði G. Þorsteinsson, framkvæmda- stjóri þjóðhátíðarnefndar, skýrði síðar frá því að „daginn áður eða kvöldið fyrir hátíðina" hefði hann komist á snoðir urn að Fylkingin myndi ef til vill standa fyrir einhverjum aðgerðum. Indriði sagðist hafa ekið til Reykjavíkur og haft samband við einn ráðherrann í ríkisstjórninni, Magnús Kjartansson, og beðið hann að reyna að koma í veg fyrir þetta, þar sem það samrýmdist ekki hátíðahaldinu. Ráðherrann hafi sagst skyldu reyna það, en ekki geta treyst á, að hann gæti komið í veg fyrir þetta. Þá sagði fram- kvæmdastjórinn, að hann hefði rætt málið við lögregluyfirvöld, áður en hann fór til Reykjavíkur. Um það hefði verið rætt, að á meðan á hátíðinni stæði, mundu slíkar aðgerðir ekki sam- rýmast hátíðahaldinu.48 Þetta tiltæki hefur greinilega þótt van- helgun á merkum sögustað gullaldar Is- lendinga. Trúlega hefðu menn líka ein- hvern tíma verið teknir úr umferð fyrir að syngja Maistjörnuna fullum hálsi á Þingvallahátíð en gleymskan hefur séð til þess að slíkt skiptir engu máli i dag. Frá síldarplanimi „Sigló ‘61", Lýðvcldisafma'lid 1994 bar þess merki að lagt liefði verið upp með að Itafa skemmtanagUdi að leiðarljósi og áliyggjur af söguvitimd griiimskólabariia virtust löngu glcymdar. 8 SAGNIR
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.