Sagnir - 01.06.1997, Side 12

Sagnir - 01.06.1997, Side 12
farar Kjarvals fengu Hka að fljóta með.1’7 Einnig voru sýnd nokkur viðtöl; við for- menn þáverandi stjórnarflokka og konur þeirra, tvær systur sem voru á Þingvöllum 17.júní 1944 og mæðgur sem báðar áttu afmæli þennan merka dag.'’8 Samantekt- inni lauk á mannlífsmyndum frá völlun- um í hringiðu hátíðarinnar/’9 hversdagsleikinn fær alveg sérstakan annríkissvip þegar skeytt er saman verk- um sem voru alls ekki unnin á sama árstíma." Um einstaka þætti í þessari samantekt verður hver að dæma fyrir sig en þegar á heildina er litið er jafnvel eftirtektarverð- ara hvað var ekki tekið með. Fyrir utan at- höfnina við Drekkingarhyl er full ástæða til að nefna viðtal við Þór Whitehead sagnfræðing, um aðdraganda þess að sögu- þjóðin stofnaði lýðveldi.70 Enginn af pistl- um sex listamanna, sem allir reyndu að skyggnast undir fánaborgina og velta fyrir sér áleitnum spurningum, komst að í þessu yfirliti. Sem dæmi má nefna pistil dr. Gunna sem fannst Island besta land í heimi þangað til hann sá ömmu sína og afa róta í ruslatunnum undir blaktandi fán- um.71 Ekki þarf að fara mörgum orðum um það hversu truflandi slík orð verka á alla hátíðarstemningu. Þá er ólíkt hentugra að styðjast við söngva, dans og síldarplan. Samt sem áður er ekkert víst að pistlun- um hafi verið sleppt afþví að einhver hafi séð í þeim sundurlyndisfjandann. Onnur skýring og ekki ólíklegri er að þeir hafi einfaldlega ekki verið nógu skemmtilegir. I þeim var bryddað upp á því sem skorti i afmælisfagnaðinum, nefnilega alvarlegri umræðu. Sennilega slæddist hin alþjóða- hyggjufulla Maístjama með þar vegna þess að lagið þykir svo fallegt að það hefur ver- ið tekið í sátt. Það er orðið almennings- eign og þar með meiningarlítið sönglag. Þjóðin hefur gert það að sínu. Söguskoðun í tengslum við þjoðhátíðir Hvort sem konungshyllingin 1944 var ritskoðuð við gerð kvikmyndar Kjartans O. Bjarnasonar eða ekki er varla ofmælt að sú mynd beri þess merki að henni hafi verið ætlað að varðveita hita sjálfstæðis- baráttunnar og kveikja neista í brjóstum þeirra sem ekki kynntust henni af eigin raun.Jón J.Aðils, fyrsti sagnfræðikennar- inn við Háskóla íslands, var ekki i nein- um vafa um gildi þeirra markmiða i sagnaritun enda taldi hann að þjóðernis- tilfmningin væri sterkust og göfugust, af því að hún er sú tilfmning, sem á sér dýpstar rætur í þjóðareðlinu. En hvað er þá þessi þjóð- ernistilfmning, sem hefur borið oss uppi og bjargað oss úr hættunum? Þjóðernistilfinningin er í raun og veru ekki annað en ræktarsemi, - ræktar- semi við fortíð og endurminningar þjóðarinnar.72 Þetta fellur fullkomlega að kenningum Renans um viðhafnarsögu og mikilvægi sameiginlegra minninga til að viðhalda þjóðerni. Þessari stefnu var fylgt sam- viskusamlega í íslenskum skólum um langa hríð, ekki síst með kennslubók í Is- landssögu eftirjónasjónsson frá Hriflu og sú innræting „mótaði sjálfsímynd íslend- inga í hartnær þrjá áratugi eftir að fullt sjálfstæði var fengið.“73 Eðlilega hrikti í þeim stoðum eins og öðrum í umróti áranna um og eftir 1970 þegar flest sem kallast gat rikjandi var dregið í efa. Vinstrisinnaðir stúdentar fengu nóg af íslenskri þjóðernishyggju 1974 því frá þeirra sjónarhóli vall þjóðremban [þá] yfir landslýð í tilefni af 1100 ára afmæli Islandsbyggðar, og ráðamenn og fjölmiðlar klifuðu á þjóð- sagnakenndum klisjum um fortíð Is- lendinga, þeim klisjum sem við erum öll alin upp við. ... [Þ]á kom Megas i fyrsta sinn fram fyrir stóran hóp með rokkhljómsveit á bak við sig — og tætti í sig klisj- urnar um Jón Sigurðsson ogjónas Hallgrímsson.74 Þrátt fyrir að róttækt fólk hafi fundið til velgju yfir öllum þeim klisjum verður ekki annað séð en þjóðernishyggjan hafi birst með mun hógværari hætti á sjálfri þjóðhátíðinni á Þingvöllum 1974 en hin- um þremur sem hér eru til umfjöllunar. Auðvitað snerist hún líka urn tilteknar minningar, að þessu sinni landnámið, en þá var í brennidepli þjóðarátak í land- græðslu til að greiða skuld þjóðarinnar við fósturjörðina. Þegar á heildina er litið hefur hún á sér meiri blæ föðurlandsástar en þjóðernishyggju. Hátíðarræða þáverandi forseta, Kristj- áns Eldjárns, er að stórum hluta sögulegt yfirlit í minningu landnámsins en hana einkennir samt einhver ferskleiki, einhver ný sýn á söguna.Til dæmis sagði Kristján að rnenn í nágrannalöndunum hefðu þurft að bíða eftir mjög óskáldlegum hlut áður en þeir gátu siglt nógu langt til að finna Island, sterkum kili og stóru segli, og bað fólk líka að minnast þess í öllum hátíðleikanum að það væri mesta afrek forfeðranna að hafa lifað af í þessu kalda landi.75 I ræðum fulltrúa þingflokkanna var rík áhersla á nauðsyn þess að snúa vörn í sókn í landgræðslumálum og þar að auki ekki laust við óm af umræðu hippatíma- bilsins. Ragnar Arnalds minnti á þá ógn sem steðjaði að mannkyninu, þverrandi auðlindir og aukna mengun: „Þessum háska verður því aðeins afstýrt, að þjóðir heimsins taki höndum saman og spari ekkert til, jafnvel breyti lífsvenjum sín- um.“76 Benedikt Gröndal tók í sama streng og spurði: „Er ekki kominn tími til þess að draga úr kröfunum um meiri lífs- þægindi, en auka leitina að betra lífi?“77 Ræðurnar voru vissulega ekki gersneydd- ar allri þjóðernishyggju en einn fulltrú- anna fimm, Þórarinn Þórarinsson, skar sig samt mjög úr með því að tala um þá „réttmætu kröfu ... að Island verði aðeins fyrir íslendinga."78 Annað sem vekur athygli þegar horft er á upptöku frá þess- um hátíðahöldum er að þar er ekki mikið um konur á íslenskum búning- um. Þvi miður eru flestar hópmyndir frá Alþingishátíðinni 1930 teknar úr mik- illi fjarlægð. Þó nokkuð virðist hafa verið um að konur klæddust þjóðbúning- um við það tækifæri.79 Varla var nokkur kona á þjóðbúningi á lýðveldisdaginn 1944 enda veðrið þannig að flestir voru í skjólgóðum flikum, bæði karlar og konur. Það viðraði öllu skár á hátíðahöldin í Reykjavík daginn eftir en á þjóðbúning- um sjást nær eingöngu litlar stúlkur og rosknar konur.811 Þetta kann að segja eitt- hvað um tískuna á þessum tíma og að ungar konur hafa ef til vill einfaldlega ekki viljað klæðast þess háttar búningum á stríðsárunum. Á lýðveldisafmælinu 1994 „Sem dæmi má nefna pistil dr. Gunna sem fannst ísland besta land í heimi þangað til hann sá ömmu sína og afa róta í ruslatunnum undir blaktandi fánum." 10 SAGNIR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.