Sagnir - 01.06.1997, Page 12

Sagnir - 01.06.1997, Page 12
farar Kjarvals fengu Hka að fljóta með.1’7 Einnig voru sýnd nokkur viðtöl; við for- menn þáverandi stjórnarflokka og konur þeirra, tvær systur sem voru á Þingvöllum 17.júní 1944 og mæðgur sem báðar áttu afmæli þennan merka dag.'’8 Samantekt- inni lauk á mannlífsmyndum frá völlun- um í hringiðu hátíðarinnar/’9 hversdagsleikinn fær alveg sérstakan annríkissvip þegar skeytt er saman verk- um sem voru alls ekki unnin á sama árstíma." Um einstaka þætti í þessari samantekt verður hver að dæma fyrir sig en þegar á heildina er litið er jafnvel eftirtektarverð- ara hvað var ekki tekið með. Fyrir utan at- höfnina við Drekkingarhyl er full ástæða til að nefna viðtal við Þór Whitehead sagnfræðing, um aðdraganda þess að sögu- þjóðin stofnaði lýðveldi.70 Enginn af pistl- um sex listamanna, sem allir reyndu að skyggnast undir fánaborgina og velta fyrir sér áleitnum spurningum, komst að í þessu yfirliti. Sem dæmi má nefna pistil dr. Gunna sem fannst Island besta land í heimi þangað til hann sá ömmu sína og afa róta í ruslatunnum undir blaktandi fán- um.71 Ekki þarf að fara mörgum orðum um það hversu truflandi slík orð verka á alla hátíðarstemningu. Þá er ólíkt hentugra að styðjast við söngva, dans og síldarplan. Samt sem áður er ekkert víst að pistlun- um hafi verið sleppt afþví að einhver hafi séð í þeim sundurlyndisfjandann. Onnur skýring og ekki ólíklegri er að þeir hafi einfaldlega ekki verið nógu skemmtilegir. I þeim var bryddað upp á því sem skorti i afmælisfagnaðinum, nefnilega alvarlegri umræðu. Sennilega slæddist hin alþjóða- hyggjufulla Maístjama með þar vegna þess að lagið þykir svo fallegt að það hefur ver- ið tekið í sátt. Það er orðið almennings- eign og þar með meiningarlítið sönglag. Þjóðin hefur gert það að sínu. Söguskoðun í tengslum við þjoðhátíðir Hvort sem konungshyllingin 1944 var ritskoðuð við gerð kvikmyndar Kjartans O. Bjarnasonar eða ekki er varla ofmælt að sú mynd beri þess merki að henni hafi verið ætlað að varðveita hita sjálfstæðis- baráttunnar og kveikja neista í brjóstum þeirra sem ekki kynntust henni af eigin raun.Jón J.Aðils, fyrsti sagnfræðikennar- inn við Háskóla íslands, var ekki i nein- um vafa um gildi þeirra markmiða i sagnaritun enda taldi hann að þjóðernis- tilfmningin væri sterkust og göfugust, af því að hún er sú tilfmning, sem á sér dýpstar rætur í þjóðareðlinu. En hvað er þá þessi þjóð- ernistilfmning, sem hefur borið oss uppi og bjargað oss úr hættunum? Þjóðernistilfinningin er í raun og veru ekki annað en ræktarsemi, - ræktar- semi við fortíð og endurminningar þjóðarinnar.72 Þetta fellur fullkomlega að kenningum Renans um viðhafnarsögu og mikilvægi sameiginlegra minninga til að viðhalda þjóðerni. Þessari stefnu var fylgt sam- viskusamlega í íslenskum skólum um langa hríð, ekki síst með kennslubók í Is- landssögu eftirjónasjónsson frá Hriflu og sú innræting „mótaði sjálfsímynd íslend- inga í hartnær þrjá áratugi eftir að fullt sjálfstæði var fengið.“73 Eðlilega hrikti í þeim stoðum eins og öðrum í umróti áranna um og eftir 1970 þegar flest sem kallast gat rikjandi var dregið í efa. Vinstrisinnaðir stúdentar fengu nóg af íslenskri þjóðernishyggju 1974 því frá þeirra sjónarhóli vall þjóðremban [þá] yfir landslýð í tilefni af 1100 ára afmæli Islandsbyggðar, og ráðamenn og fjölmiðlar klifuðu á þjóð- sagnakenndum klisjum um fortíð Is- lendinga, þeim klisjum sem við erum öll alin upp við. ... [Þ]á kom Megas i fyrsta sinn fram fyrir stóran hóp með rokkhljómsveit á bak við sig — og tætti í sig klisj- urnar um Jón Sigurðsson ogjónas Hallgrímsson.74 Þrátt fyrir að róttækt fólk hafi fundið til velgju yfir öllum þeim klisjum verður ekki annað séð en þjóðernishyggjan hafi birst með mun hógværari hætti á sjálfri þjóðhátíðinni á Þingvöllum 1974 en hin- um þremur sem hér eru til umfjöllunar. Auðvitað snerist hún líka urn tilteknar minningar, að þessu sinni landnámið, en þá var í brennidepli þjóðarátak í land- græðslu til að greiða skuld þjóðarinnar við fósturjörðina. Þegar á heildina er litið hefur hún á sér meiri blæ föðurlandsástar en þjóðernishyggju. Hátíðarræða þáverandi forseta, Kristj- áns Eldjárns, er að stórum hluta sögulegt yfirlit í minningu landnámsins en hana einkennir samt einhver ferskleiki, einhver ný sýn á söguna.Til dæmis sagði Kristján að rnenn í nágrannalöndunum hefðu þurft að bíða eftir mjög óskáldlegum hlut áður en þeir gátu siglt nógu langt til að finna Island, sterkum kili og stóru segli, og bað fólk líka að minnast þess í öllum hátíðleikanum að það væri mesta afrek forfeðranna að hafa lifað af í þessu kalda landi.75 I ræðum fulltrúa þingflokkanna var rík áhersla á nauðsyn þess að snúa vörn í sókn í landgræðslumálum og þar að auki ekki laust við óm af umræðu hippatíma- bilsins. Ragnar Arnalds minnti á þá ógn sem steðjaði að mannkyninu, þverrandi auðlindir og aukna mengun: „Þessum háska verður því aðeins afstýrt, að þjóðir heimsins taki höndum saman og spari ekkert til, jafnvel breyti lífsvenjum sín- um.“76 Benedikt Gröndal tók í sama streng og spurði: „Er ekki kominn tími til þess að draga úr kröfunum um meiri lífs- þægindi, en auka leitina að betra lífi?“77 Ræðurnar voru vissulega ekki gersneydd- ar allri þjóðernishyggju en einn fulltrú- anna fimm, Þórarinn Þórarinsson, skar sig samt mjög úr með því að tala um þá „réttmætu kröfu ... að Island verði aðeins fyrir íslendinga."78 Annað sem vekur athygli þegar horft er á upptöku frá þess- um hátíðahöldum er að þar er ekki mikið um konur á íslenskum búning- um. Þvi miður eru flestar hópmyndir frá Alþingishátíðinni 1930 teknar úr mik- illi fjarlægð. Þó nokkuð virðist hafa verið um að konur klæddust þjóðbúning- um við það tækifæri.79 Varla var nokkur kona á þjóðbúningi á lýðveldisdaginn 1944 enda veðrið þannig að flestir voru í skjólgóðum flikum, bæði karlar og konur. Það viðraði öllu skár á hátíðahöldin í Reykjavík daginn eftir en á þjóðbúning- um sjást nær eingöngu litlar stúlkur og rosknar konur.811 Þetta kann að segja eitt- hvað um tískuna á þessum tíma og að ungar konur hafa ef til vill einfaldlega ekki viljað klæðast þess háttar búningum á stríðsárunum. Á lýðveldisafmælinu 1994 „Sem dæmi má nefna pistil dr. Gunna sem fannst ísland besta land í heimi þangað til hann sá ömmu sína og afa róta í ruslatunnum undir blaktandi fánum." 10 SAGNIR
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.