Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 13

A Alþingishátíðinni 1930 wni þúsund ára gamlir atburðir scttir á svið. Varla hefur nokknmi þá komið til Ittigar að teflafram hitldiifólki, sauðavöluspámanni, MöUers-æf-
ingum og harmonikkuballi í dagskrá hátíðarinnar. - Þjóðminjasafn Islands.
voru þjóðbúningarnir nijög áberandi, öll-
um konum sem þannig voru klæddar var
boðið til sérstakrar myndatöku á þing-
pöllunum og það var dágóður hópur sem
þar safnaðist saman. Umsjónarmönnum
útsendingarinnar bar saman um að þessi
klæðnaður væri aftur að slá í gegn.“'
Það er engu líkara en söguskoðun sjálf-
stæðisbaráttunnar hafi aö sama skapi treyst
sig í sessi i seinni tíð. Svo rnikið er vist að
hún gekk ljósum logum um hátíðarsvæðið
a Þingvöllum þegar fimmtíu ár voru liðin
frá því Islendingar kontu saman á Þing-
völlum til að „endurreisa það stjórnskip-
unarform sem vonir kynslóðanna [höfðu]
staðið til“ eins og Björn Þórðarson, for-
sætisráðherra í utanþingsstjórninni, orðaði
það í setningarræðu að Lögbergi.82 I út-
sendingu Sjónvarpsins frá Þingvöllum 17.
júní 1994 var byijað á því að hverfa fimm-
tiu ár aftur í tímann og rifja upp fæðingar-
dag lýðveldisins með aðstoð myndskeiða
úr kvikmynd Kjartans O. Bjarnasonar. Og
1 þeirri upprifjun sagði meðal annars alveg
gagnrýnislaust unt stóru stundina: „Lýð-
veldisfaninn var dreginn að hún. Andartaki
síðar hófst klukknahringing. Klukkan var
tvö. Lýðveldi var endurreist á Islandi."83
Það er varla ástæða til að hrekja þessa
söguskoðun í löngu máli, það er dagljóst
að stjórnskipan þjóðveldisaldar var ekki
endurreist 1944 og íslendingar búa ekki
við hana í dag. Eins og Guðmundur Hálf-
danarson bendir á var stjórnarskráin sem
þá tók gildi nauðalík þeirri sem Kristján
IX. færði landsmönnum sjötíu árum áður
og þar af leiðandi dönsk að stofni til."
Hins vegar er áhugavert að þessi sögu-
skoðun sjálfstæðisbaráttunnar skuli reynast
svona lífseig og um það má nefna fleiri
dæmi. A lýðveldisafmælinu sagði Davíð
Oddson forsætisráðherra, i hátíðarræðu
sinni, að þegar lokasigurinn vannst 1944
hefði tæplega sjö alda bið verið á enda og
þótt kjörin hefðu oft verið slæm þá hefði
frelsisneistinn alltaf lifað meðal þjóðarinn-
ar.85 Þessi túlkun er sláandi lík kenningum
Jóns J. Aðils um seiglu og viðnám Islend-
inga gegn erlendu valdi og áhrifum þess:
Hvað er það þá, sem hefiir gefið íslenzku
þjóðinni þetta þrek til að þola? ... Hver
er þessi huldi verndarkraftur sem hefur
haldið henni uppi í þrautum og þjáning-
um og aftrað henni frá að ofúrselja sig út-
lendum áhrifum? — Það er þjóðernistil-
finningin. ... Það hefiir stöðugt lifað citt-
hver neisti af henni inst í hjarta þjóðarinnar.86
Hér kristallast hin opinbera saga Islands
sem ætlað er að viðhalda þjóðerniskennd-
inni og styrkja hana. Þetta viðhorf er rauði
þráðurinn í þjóðhátiðum Islendinga enn í
dag þrátt fyrir allar þær margháttuðu
breytingar sem orðið hafa á þjóðfélaginu
frá lýðveldisstofnun svo ekki sé talað um
20. öldina í heild. Umgjörð hátíðahald-
anna hefur tekið ýinsum breytingum en
tilgangurinn er alltaf sá sami, að tvinna
saman viðhafnarútgáfu af sögu landsins og
minningar fólksins sem það byggir.
Niðurlag
I stuttu máli verður ekki annað séð en að
til Þingvalla konii þjóðin annað slagið til
endurfunda við sjálfa sig og fari heim með
góðar minningar. Þær gegna því hlutverki
að efla þá sannfæringu Islendinga að þeir
hafi átt og eigi samleið, mann fram af
nranni og öld eftir öld. Þingvellir eru vafa-
laust helgasti minningareitur þjóðarinnar,
það eitt að korna þangað virðist svo þjóð-
legt út af fýrir sig að litlu skiptir hvers er
verið að minnast hveiju sinni.
Inntak þjóðarsögu Islendinga hefur ver-
ið það sama alla þessa öld, að hér hafi ávallt
búið einhuga þjóð sem ekki vildi lúta er-
lendu valdi og gat ekki blómstrað fyrr en
hún endurheimti frelsi sitt og sjálfstæði.
Lykilatriðið í þjóðhátíðunum fjórum á
Þingvöllum 1930-1994 hefur líka alltaf
verið það sama. Alþingi hefur komið sam-
an og allir þingmenn sameinast um tiltek-
in mál. Samþykktir þingsins að Lögbergi
17. júní 1994 benda hins vegar til þess að
formið hafi fengið aðalhlutverkið og ekki
skipti ýkja miklu máli hvað sé tekið fýrir.
Sú staðreynd að ekki skuli nást samstaða
um að afgreiða eftirtektarverð mál á slík-
SAGNIR 11