Sagnir - 01.06.1997, Page 21

nokkuð góð og ekki hefur þurft að end-
urnýja þau nema endrum og sinnum.
Skrúði klerkanna hefur líklega þurft
meira viðhalds við þar sem heldur meira
hefur þar mætt á
viðkvæmari efnum
eins og silki og líni.
Svipað gæti átt við
um messubókakost-
inn. Ástand kirkju-
húsanna sjálfra gæti
hafa haft töluverð
ahrif á varðveislu
skrúða, áhalda og
bóka þar sem bókfell
og klæði geta fúnað í rökum og sagga-
sömum kirkjum og hinir óæðri málmar
áhaldanna eru í tæringarhættu við slíkar
aðstæður þó svo gegnheilt gull láti slíkt
ekki á sig fa.
Af ofangreindu má nú ljóst vera að
mikilvægt var að kirkjubyggingar væru i
goðu ástandi, annars vegar til að helgihald
gæti farið fram við skikkanlegar aðstæður
og hins vegar fyrir ástand messuskrúða og
áhalda allra.
Fjármögnun á viðhaldi kirkju-
bygginga
Með kirkjutlund
Það sést vel á orðalagi í fornum máldög-
um kirkna að það eru biskuparnir sem
yfirumsjón hafa með rekstri kirkna lands-
tns og kirkjubændur þurfa ekki að standa
neinum öðrum reikningsskil, nema ef
vera skyldi erkibiskupinum í Niðarósi
fyrir þá staði sem veiting hans var fyrir.
Erfitt er að segja til um hversu miklu fé
hefur verið varið til viðhalds kirkna en í
tiundinni var fólginn ákveðinn fasti sem
nota mátti til að halda þeim við. bar sem
„Þar sem bændur áttu kirkj-
ur rann kirkjutíund til þeirra
og preststíund líka og var
litið á það sem eins konar
uppbót vegna kostnaðar
samfara því að halda kirkju
og prest."
bændur áttu kirkjur rann kirkjutíund til
þeirra og preststíund líka og var litið á
það sem eins konar uppbót vegna kostn-
aðar samfara því að halda kirkju og prest.
Kirkjubóndinn hafði ráðstöfunarrétt á
þessum hluta tíundarinnar og vera má að
litið hafi verið á féð sem hans eigin eign.1
Ákvæðið um tíundarfrelsi kirkjueigna
varð til þess að kirkjubændur ánöfnuðu
kirkju sinni gjarnan
fé, þá bæði í lönd-
urn og lausum aur-
um gegn því að
þeir og afkomendur
þeirra hefðu ráð-
stöfunarrétt á þess-
um eignum.’ Þetta
víðtæka skattfrelsi
kirkjubænda hlýtur
að hafa orsakað
minnkandi innkomu á tíund ogjafnframt
það að kirkjubóndi hefur e.t.v. orðið að
punga út úr „eigin“ vasa fyrir viðhaldi
kirkna meir en ella hefði verið ef tiundar-
lögin hefðu ekki verið misnotuð eins og
raunin varð á.
Kirkjutíund skyldi goldin með varningi
sem að beinu gagni kom við helgihald og
viðhald kirkna. Tíundarbálkur í kristin-
rétti Árna borlákssonar tilgreinir að tí-
undarskyldur maður „gialldi kirkio fiórd-
ung ef honom licar. i vidi. eda i vaxi. i
tiorv eda reykelsi.
eda i læreptum god-
um. sva sem fær at
kaupa med vadmal-
vm i þvi heradi. kost
a hann at giallda allt i
vadmalom."3 Vax,
reykelsi og léreft
nýttust við helgi-
haldið sjálft en viður
og tjara voru nauðs-
ynleg til viðhalds
kirkjuhúsunum sjálf-
um. Ogerningur er
að áætla hversu
miklar tíundartekjur
hver kirkja hefur haft
en það hlýtur að
hafa farið eftir
hversu stöndugir tí-
undarskyldir bændur
bjuggu í hverri sókn.
Ef litið er í mál-
daga frá því eftir að
kristinréttur Árna
tók gildi má sjá að
viðgerðir á kirkju
koma þar stundum
við sögu en oft er
einnig talað um svo-
kallaða kirkjubót.
Þegar um hana ræðir
eru oft á ferðinni
endurbætur á messuskrúða eða áhöldum
en vera má að viðgerðir á kirkjuhúsi felist
stundum í því líka.
Víða kemur frarn í máldögum að tíund
falli niður ef gerð hefur verið bót á
kirkju. Ekki er alveg víst hvernig ber að
túlka slík orð. Vera má að máldagi
Reykjadalskirkju sem er að finna í mál-
dagasafni Vilkins Skálholtsbiskups frá þvi
um 1397 geti skýrt málið að einhverju
marki:
Maríu kirkia í Reykjadal á heimaland
allt. ... Reiknaðist portio Ecclesiæ
meðan síra Helgi hafði haldið kirkjuna
um x ár iij hundruð. féllu þar af ij fýrir
kirkiu aðgjörð. Lagði sira Helgi til ij.
kertistikur með kopar og eldbera. Er
hann nú kvittur af portione Ecclesiæ
slík sem fallið hefur til hér í annarri
urnferð herra Oddgeirs.4
Svo virðist sem séra Helgi hafi haldið
kirkjuna í 10 ár og á þeim tíma reiknast
þijú hundruð í kirkjutíund. Þetta fé hefur
væntanlega runnið beint í vasa hans.Tvö
af þessum þremur hundruðum virðist
Pílagrímar á lcið til Compostela tim miðja 15. öld. Ætla má að þokkalegttr
straumiir pilagríma liafi legið til islenskra klatistra af ágústínareglu og þau liaft af
því allmiklar tekjur.
„I okkar rysjótta veðurfari
gefur auga leið að viðhald
á timburkirkjum hlýtur að
hafa verið mjög mikið ef
kirkja átti að standa heil um
langan tíma."
SAGNIR 19