Sagnir - 01.06.1997, Page 23

um Stefáns Skálholtsbiskups kennir ým-
issa grasa í þessum efnum. Skráin hljómar
eins og svar við fyrirspurn um hversu
mikið aflát fáist af ágústínaklaustrum.
harna kemur fram
að í öllum þeim klaustrum sem eru af
sancto Augustino hvar sem þau eru, séu
frá öskudegi og fram yfir páskaviku
hvern dag sjö þúsundir ára aflát og svo
margar kárínur. Svo og eð sama aflát er
á jóladag, uppstigningardag, hvíta-
sunnudag, vij Maríumessur, sankti
Agústinus dag um haustið og alla þá
actauo á sömu leið. vij þúsundir ára af-
lát og svo margar kárínur fyrir hvern
þennan dag. En um Maríumessu þá
sem verður á föstu oftast [boðunardag-
ur Maríu] þá er enn meira aflát, því þá
er fjórtán þúsundir ára aflát og þó er
það enn meira en hér verði greint.9
I almennu atferli pílagríma við helstu við-
komustaði sína var fólgin fégjöf til staðar-
ms og voru margar kirkjur háðar slíku fé.10
Miðað við þau stórtæku aflát sem fengust
fyrir heimsókn í ágústínaklaustur á helstu
hátíðum mætti ætla að þokkalegur
straumur pílagríma hafi legið til íslenskra
klaustra af þessari reglu og þau haft af því
allmiklar tekjur. Ekki væri því fráleitt að
stla að einhver hluti viðhaldskostnaðar
a.m.k. ágústínaklausturkirkna hér á landi
hafi í upphafi sextándu aldar verið fjár-
magnaður með pílagrímsgjöfum og afláts-
sölu.
Sálugjafir hafa verið kirkjunni drjúg
tekjulind rétt eins og aflátin og virðist
lengri hefð fyrir þeim. Dæmi um sálugjöf
sem kemur viðhaldi kirkna beint við er
vitnisburðarbréf frá 1406 um sálugjöf
Steinmóðs Þorsteinssonar prests en í því
segir:
Hinum heilaga Martino og staðnum á
Grenjaðarstöðum gaf hann [Steinmóður]
alla þá bót sem hann hefir gjört þar utan
kirkju og innan og allt það er hann hefir
til lagt kirkjunnar fyrr eður síðar þar til
sem hann skildist
við staðinn með
þeim skilmála sem
fegistrum Hóla
kirkju og bréf þar
um gjört votta."
Auk þeirra sálugjafa sem vörðuðu við-
hald kirkna beint var fjöldinn allur af
slíkunr gjöfum til kirkna sem fólust í
jarðeignum og kúgildum.
Viðaraðföng
Fjöldinn allur af skjölum í íslensku forn-
bréfasafni fjallar uin rekaeign einstakra
staða og mörk rekafjara. I þvi eins og
öðru hafa biskupsstólar, klaustur og stór-
staðir átt mest af og bestu rekafjörurnar. í
skrá um reka Skálholtsstaðar á Ströndum
frá 1327 kemur t.d. fram bæði hvalreki og
Ajlálssalan á stðmiðölduin hvíldi á kenningunni um
hreinsunareldinn en það vargagnrýni á þessa sölti
sem markaði tippliafið að siðbótarstaifi Lúthers.
viðarreki en ekki er gott að átta sig á
magni viðarrekans út frá þeirri skrá.12
í sumum rekaskrám er tiltekið að hin
eða þessi kirkjan eigi tré sem eru svo og
svo margar álnir á lengd og lengri eða
styttri. Svo virðist sem sex álna tré hafi
verið viðmiðunarstærð og áttu þá betri
staðir svo stór tré og stærri sbr.: „að kirkj-
an og klaustrið íViðey ætti öll vi álna tré
og þaðan af stærri önnur hvor misseri" á
svæðinu milli Klaufar og Esjubergs sam-
kvæmt vitnisburðarbréfi um reka klaust-
ursins frá 1497.13 Ogn nákvæmari skil-
greiningu á viðmiðunarmarkinu er að
finna í máldaga Garðakirkju á Akranesi
frá um 1478. Þar segir að kirkjan eigi
„allan stórreka og öll þau tré er þar rekur
lengri en vi álna og
bolöxi mega setja á
fyrir framan.“14
Þetta ákvæði um
bolöxina telur
Lúðvík Kristjáns-
son að megi túlka á
þá leið að trén væru þá álíka gild og blað-
ið á öxinni var langt.,5Einnig virðist við-
miðunarmarkið hafa getað verið fimm
álna tré þar sem Kirkjuvogskirkja í Höfn-
hafa biskupsstólar,
klaustur og stórstaöir átt
mest af og bestu rekafjör-
urnar."
um „á viðreka önnur hver misseri í mill-
um Klaufar og Oss/oss v álna tré og það-
an af stærri."1'1 Bænhúsið í Þorpum á aft-
ur á móti sex álna tré og minni.17 Hins
vegar á klaustrið á Munkaþverá þriðjung
„stórviða þeirra trjá er meira eru en x
álna.“18 Ef hægt er að alhæfa út frá þess-
um dæmum virðist skipting reka milli
stórstaða og bænhúsa vera mjög skynsam-
leg, þar sem stöndugri við þarf til að
halda við stórum kirkjum klaustra og
biskupsstóla en litlum bænhúsum. Þriðja
viðmiðunarheitið á rekaviði er einnig á
sveimi í heimildum, en það er kjörtré.Til
dæmis á klaustrið á Þingeyrum kjörtré
önnur hver misseri á Ströndum fyrir vest-
an flóa, skv. Sigurðarregistri.19 Lúðvik
Kristjánsson bendir á að kjörtré gæti
merkt valinn við eða góðvið þar sem
hvergi er getið um stærð slíkra viða.20
Með þessu fyrirkomulagi má segja að
ávallt hafi verið til viður „á lager“ til við-
gerða, þó tæplega hafi rekinn dugað einn
og sér til að reisa úr kirkjubyggingar frá
grunni.
Auk rekaviðareignar kemur víða fram
að kirkjur áttu skóga eða hluta í skógi.
Erfitt er að meta hversu mikil nyt var af
skógum hérlendis fyrir viðhald bygginga
og þá sérstaklega kirkna. 1 máldaga kirkj-
unnar í Norðurártungu í Þverárhlið er þó
t.d. skýrt greint á milli hríseignar og
skógarítaks þannig að ekki hafa skógarnir
hér veitt eintómt hrís.21
Eftir bruna dómkirkjunnar i Skálholti í
kringum 1530 „sendi hann [Ögmundur
biskup] í Noreg með dugguna, að sækja
viði, því Skálholt átti þar stað og skóg.“22
Það hefur því verið mikið öryggi fyrir
stólinn að hafa aðgang að almennilegum
skógi þegar reisa þurfti kirkju af þeirri
stærðargráðu sem uppgrafinn grunnur
Skálholtsdómkirkju vitnar um. Þótt ekki
segi berum orðum um sams konar
skógarítak Hólastóls í Noregi er erfitt að
hugsa sér að norðanmenn hafi verið eftir-
bátar þeirra fyrir sunnan í þessunr efnum.
Auk þessa hafa kaupför stólanna getað séð
fyrir viði jafnt sem öðrum nauðsynjum á
viðunandi hátt. Góð almenn verslunar-
samskipti við Noreg hljóta einnig að hafa
falið í sér stöðugleika i timburaðföngum
íslendinga.
Eftir siðbreytingu
Umbreyting á viðhaldsþörf
Hinn umbreytti siður hvíldi á nýjum
áherslum í guðfræði og sú grundvallar-
breyting varð að páfi var nú ekki lengur
SAGNIR 21