Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 23

Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 23
um Stefáns Skálholtsbiskups kennir ým- issa grasa í þessum efnum. Skráin hljómar eins og svar við fyrirspurn um hversu mikið aflát fáist af ágústínaklaustrum. harna kemur fram að í öllum þeim klaustrum sem eru af sancto Augustino hvar sem þau eru, séu frá öskudegi og fram yfir páskaviku hvern dag sjö þúsundir ára aflát og svo margar kárínur. Svo og eð sama aflát er á jóladag, uppstigningardag, hvíta- sunnudag, vij Maríumessur, sankti Agústinus dag um haustið og alla þá actauo á sömu leið. vij þúsundir ára af- lát og svo margar kárínur fyrir hvern þennan dag. En um Maríumessu þá sem verður á föstu oftast [boðunardag- ur Maríu] þá er enn meira aflát, því þá er fjórtán þúsundir ára aflát og þó er það enn meira en hér verði greint.9 I almennu atferli pílagríma við helstu við- komustaði sína var fólgin fégjöf til staðar- ms og voru margar kirkjur háðar slíku fé.10 Miðað við þau stórtæku aflát sem fengust fyrir heimsókn í ágústínaklaustur á helstu hátíðum mætti ætla að þokkalegur straumur pílagríma hafi legið til íslenskra klaustra af þessari reglu og þau haft af því allmiklar tekjur. Ekki væri því fráleitt að stla að einhver hluti viðhaldskostnaðar a.m.k. ágústínaklausturkirkna hér á landi hafi í upphafi sextándu aldar verið fjár- magnaður með pílagrímsgjöfum og afláts- sölu. Sálugjafir hafa verið kirkjunni drjúg tekjulind rétt eins og aflátin og virðist lengri hefð fyrir þeim. Dæmi um sálugjöf sem kemur viðhaldi kirkna beint við er vitnisburðarbréf frá 1406 um sálugjöf Steinmóðs Þorsteinssonar prests en í því segir: Hinum heilaga Martino og staðnum á Grenjaðarstöðum gaf hann [Steinmóður] alla þá bót sem hann hefir gjört þar utan kirkju og innan og allt það er hann hefir til lagt kirkjunnar fyrr eður síðar þar til sem hann skildist við staðinn með þeim skilmála sem fegistrum Hóla kirkju og bréf þar um gjört votta." Auk þeirra sálugjafa sem vörðuðu við- hald kirkna beint var fjöldinn allur af slíkunr gjöfum til kirkna sem fólust í jarðeignum og kúgildum. Viðaraðföng Fjöldinn allur af skjölum í íslensku forn- bréfasafni fjallar uin rekaeign einstakra staða og mörk rekafjara. I þvi eins og öðru hafa biskupsstólar, klaustur og stór- staðir átt mest af og bestu rekafjörurnar. í skrá um reka Skálholtsstaðar á Ströndum frá 1327 kemur t.d. fram bæði hvalreki og Ajlálssalan á stðmiðölduin hvíldi á kenningunni um hreinsunareldinn en það vargagnrýni á þessa sölti sem markaði tippliafið að siðbótarstaifi Lúthers. viðarreki en ekki er gott að átta sig á magni viðarrekans út frá þeirri skrá.12 í sumum rekaskrám er tiltekið að hin eða þessi kirkjan eigi tré sem eru svo og svo margar álnir á lengd og lengri eða styttri. Svo virðist sem sex álna tré hafi verið viðmiðunarstærð og áttu þá betri staðir svo stór tré og stærri sbr.: „að kirkj- an og klaustrið íViðey ætti öll vi álna tré og þaðan af stærri önnur hvor misseri" á svæðinu milli Klaufar og Esjubergs sam- kvæmt vitnisburðarbréfi um reka klaust- ursins frá 1497.13 Ogn nákvæmari skil- greiningu á viðmiðunarmarkinu er að finna í máldaga Garðakirkju á Akranesi frá um 1478. Þar segir að kirkjan eigi „allan stórreka og öll þau tré er þar rekur lengri en vi álna og bolöxi mega setja á fyrir framan.“14 Þetta ákvæði um bolöxina telur Lúðvík Kristjáns- son að megi túlka á þá leið að trén væru þá álíka gild og blað- ið á öxinni var langt.,5Einnig virðist við- miðunarmarkið hafa getað verið fimm álna tré þar sem Kirkjuvogskirkja í Höfn- hafa biskupsstólar, klaustur og stórstaöir átt mest af og bestu rekafjör- urnar." um „á viðreka önnur hver misseri í mill- um Klaufar og Oss/oss v álna tré og það- an af stærri."1'1 Bænhúsið í Þorpum á aft- ur á móti sex álna tré og minni.17 Hins vegar á klaustrið á Munkaþverá þriðjung „stórviða þeirra trjá er meira eru en x álna.“18 Ef hægt er að alhæfa út frá þess- um dæmum virðist skipting reka milli stórstaða og bænhúsa vera mjög skynsam- leg, þar sem stöndugri við þarf til að halda við stórum kirkjum klaustra og biskupsstóla en litlum bænhúsum. Þriðja viðmiðunarheitið á rekaviði er einnig á sveimi í heimildum, en það er kjörtré.Til dæmis á klaustrið á Þingeyrum kjörtré önnur hver misseri á Ströndum fyrir vest- an flóa, skv. Sigurðarregistri.19 Lúðvik Kristjánsson bendir á að kjörtré gæti merkt valinn við eða góðvið þar sem hvergi er getið um stærð slíkra viða.20 Með þessu fyrirkomulagi má segja að ávallt hafi verið til viður „á lager“ til við- gerða, þó tæplega hafi rekinn dugað einn og sér til að reisa úr kirkjubyggingar frá grunni. Auk rekaviðareignar kemur víða fram að kirkjur áttu skóga eða hluta í skógi. Erfitt er að meta hversu mikil nyt var af skógum hérlendis fyrir viðhald bygginga og þá sérstaklega kirkna. 1 máldaga kirkj- unnar í Norðurártungu í Þverárhlið er þó t.d. skýrt greint á milli hríseignar og skógarítaks þannig að ekki hafa skógarnir hér veitt eintómt hrís.21 Eftir bruna dómkirkjunnar i Skálholti í kringum 1530 „sendi hann [Ögmundur biskup] í Noreg með dugguna, að sækja viði, því Skálholt átti þar stað og skóg.“22 Það hefur því verið mikið öryggi fyrir stólinn að hafa aðgang að almennilegum skógi þegar reisa þurfti kirkju af þeirri stærðargráðu sem uppgrafinn grunnur Skálholtsdómkirkju vitnar um. Þótt ekki segi berum orðum um sams konar skógarítak Hólastóls í Noregi er erfitt að hugsa sér að norðanmenn hafi verið eftir- bátar þeirra fyrir sunnan í þessunr efnum. Auk þessa hafa kaupför stólanna getað séð fyrir viði jafnt sem öðrum nauðsynjum á viðunandi hátt. Góð almenn verslunar- samskipti við Noreg hljóta einnig að hafa falið í sér stöðugleika i timburaðföngum íslendinga. Eftir siðbreytingu Umbreyting á viðhaldsþörf Hinn umbreytti siður hvíldi á nýjum áherslum í guðfræði og sú grundvallar- breyting varð að páfi var nú ekki lengur SAGNIR 21
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.