Sagnir - 01.06.1997, Side 28

Sagnir - 01.06.1997, Side 28
Þorfmnur Skúlason Kattarmorð, kreddur og sagnfræði Myndir úr lífi Níelsar skálda fari og gestakomur til kynna. „Þegar kött- ur rifur tré veit á illviðri. Þegar köttur gnýr fæti yfir eyrað (þvær sér upp yfir eyrað) boðar það hláku og eins ef kisa sleikir sig.“3 A þennan hátt voru kettir hluti af kvikri náttúru og ef mannskepnan bar gæfu til að skilja spádóma þeirra varð hún hæfari til að lifa af i veröld sem átti allt sitt undir náttúruöflunum. Það er eins og kötturinn í sögu Níelsar sé ígildi skáldskaparins sem þarf að tukta til hlýðni eða leitar hann með þessu útrásar vegna þeirra erfiðleika sem líf flakkarans, og það að vera kominn upp á aðra, hefur í for með sér? Kattarmorðin miklu Kettir urðu tilefni spennandi umræðu innan sagnfræðinnar árið 1984 þegar bandaríski sagnfræðingurinn Robert Darnton gaf út greinasafn sitt The Great Cat Massacre eða Kattarmorðin miklu, sem greindi frá ýmsum þáttum í franskri menningarsögu á 18. öld.4 Það nýstárlega við bókina voru m.a. aðferðir höfundarins en Darnton beitti þar textarýni, þ.e. hann lagði sig eftir að lesa handan orðanna i innri heim tákna og merkinga.Til þess að þetta sé hægt þarf sagnfræð- ingurinn að geta lesið milli lína textans til að endurgera þann hug- myndaheim sein orðin bera vitni um. Darnton er ekki að leita að þeiin hug- myndaheimi sem birtist í virtum ritum elítunnar heldur beinir hann sjónum sín- um að sagnaheimi óskólagenginnar al- þýðu. Sagnfræðilega vitneskju sína um fortíðina sækir hann i þjóðsagnir og þjóð- trú, ýmsar persónulegar heimildir og skýrslugerðir einstaklinga, þ.á m. er rit- gerð ónafngreinds borgara frá árinu 1768 sem er heildarlýsing á borginni Mont- pellier. Lykilsaga bókarinnar er hins vegar Þjóðsögur, persónuleg skrif, sagnaþœttir og aðrar alþýðuheim- ildir eru lítt könnuð auðlind í íslenskum sagnfrœðirannsókn- um. Hér verða svipmyndir úr lífi Níelsar skálda skoðaðar í gegnum kveðskap og þjóðsögur og þessfreistað að ráða í heim merkinga og tákna í þeim tilgangi að varpa ijósi á samfélags- gerð 19. aldar. Uppá annarra manna baðstofulofti situr skáldinn í andlegum fæðingarhríðum og reynir árangurslítið að binda tungumálið í rímur af þýska offúrstanum Frans Dönn- er. „Var í kringum mig köttur sem hálf- vegis fipaði fýrir mér, þangað til að eg gaf honum bragð af skornu tóbaki." Við þessar harkalegu aðfarir flýði kötturinn yfir í annað rúm á baðstofuloftinu „og urraði lengi“ en skáldanum fæddist vísa um köttinnd Þessa frásögn Níelsar skálda er að finna í eiginhandarriti hans á Landsbókasafni en hún er að- eins ein margra skýringargreina sem hann ritar við lausavísur sínar. Greinarnar skrifar hann á 74. ald- ursári sínu árið 1855, aðeins tveimur árum fyrir dauða sinn, en allar eru þær eins konar endur- minningar. A bak við hverja vísu býr veruleiki úr lífi skáldsins sem hann framkallar í formi svipmynda frá ýmsum aldurs- skeiðum. Af hverju er Níels að yrkja um köttinn? Kettir eru dýr sem ekk- ert gefa af sér og hafa lítið hagnýtt gildi i bændasam- félagi 19. aldar, öfugt við kýr og kindur. Hlutverk þeirra virðist aðallega hafa verið fólgið í músaveiðum í síðari tíð en heim- ildir eru hins vegar til um að kattaskinn hafi verið verðmæt verslunarvara á fyrri öldumd Þrátt fyrir það virðist tilvera þeirra, ef marka má þjóðtrú og þjóðsögur, á einhvern Níds Jónsson skáldi álfslcgur og angurvcer til augna. Þcssa blýants- teikningu gerði Sigurður Guðmundsson málari í ágúst árið 1849,stuttu áður cn liaiin liélt til náins í Kaupmannahöfn. Þjóðminjasafn hlands. tengd æðri máttar- völdum. Návist katta eða skortur á návist þeirra er vísbending um feigð ntanna og hegðun þeirra gefur breytingar á veður- 26 SAGNIR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.