Sagnir - 01.06.1997, Page 28

Sagnir - 01.06.1997, Page 28
Þorfmnur Skúlason Kattarmorð, kreddur og sagnfræði Myndir úr lífi Níelsar skálda fari og gestakomur til kynna. „Þegar kött- ur rifur tré veit á illviðri. Þegar köttur gnýr fæti yfir eyrað (þvær sér upp yfir eyrað) boðar það hláku og eins ef kisa sleikir sig.“3 A þennan hátt voru kettir hluti af kvikri náttúru og ef mannskepnan bar gæfu til að skilja spádóma þeirra varð hún hæfari til að lifa af i veröld sem átti allt sitt undir náttúruöflunum. Það er eins og kötturinn í sögu Níelsar sé ígildi skáldskaparins sem þarf að tukta til hlýðni eða leitar hann með þessu útrásar vegna þeirra erfiðleika sem líf flakkarans, og það að vera kominn upp á aðra, hefur í for með sér? Kattarmorðin miklu Kettir urðu tilefni spennandi umræðu innan sagnfræðinnar árið 1984 þegar bandaríski sagnfræðingurinn Robert Darnton gaf út greinasafn sitt The Great Cat Massacre eða Kattarmorðin miklu, sem greindi frá ýmsum þáttum í franskri menningarsögu á 18. öld.4 Það nýstárlega við bókina voru m.a. aðferðir höfundarins en Darnton beitti þar textarýni, þ.e. hann lagði sig eftir að lesa handan orðanna i innri heim tákna og merkinga.Til þess að þetta sé hægt þarf sagnfræð- ingurinn að geta lesið milli lína textans til að endurgera þann hug- myndaheim sein orðin bera vitni um. Darnton er ekki að leita að þeiin hug- myndaheimi sem birtist í virtum ritum elítunnar heldur beinir hann sjónum sín- um að sagnaheimi óskólagenginnar al- þýðu. Sagnfræðilega vitneskju sína um fortíðina sækir hann i þjóðsagnir og þjóð- trú, ýmsar persónulegar heimildir og skýrslugerðir einstaklinga, þ.á m. er rit- gerð ónafngreinds borgara frá árinu 1768 sem er heildarlýsing á borginni Mont- pellier. Lykilsaga bókarinnar er hins vegar Þjóðsögur, persónuleg skrif, sagnaþœttir og aðrar alþýðuheim- ildir eru lítt könnuð auðlind í íslenskum sagnfrœðirannsókn- um. Hér verða svipmyndir úr lífi Níelsar skálda skoðaðar í gegnum kveðskap og þjóðsögur og þessfreistað að ráða í heim merkinga og tákna í þeim tilgangi að varpa ijósi á samfélags- gerð 19. aldar. Uppá annarra manna baðstofulofti situr skáldinn í andlegum fæðingarhríðum og reynir árangurslítið að binda tungumálið í rímur af þýska offúrstanum Frans Dönn- er. „Var í kringum mig köttur sem hálf- vegis fipaði fýrir mér, þangað til að eg gaf honum bragð af skornu tóbaki." Við þessar harkalegu aðfarir flýði kötturinn yfir í annað rúm á baðstofuloftinu „og urraði lengi“ en skáldanum fæddist vísa um köttinnd Þessa frásögn Níelsar skálda er að finna í eiginhandarriti hans á Landsbókasafni en hún er að- eins ein margra skýringargreina sem hann ritar við lausavísur sínar. Greinarnar skrifar hann á 74. ald- ursári sínu árið 1855, aðeins tveimur árum fyrir dauða sinn, en allar eru þær eins konar endur- minningar. A bak við hverja vísu býr veruleiki úr lífi skáldsins sem hann framkallar í formi svipmynda frá ýmsum aldurs- skeiðum. Af hverju er Níels að yrkja um köttinn? Kettir eru dýr sem ekk- ert gefa af sér og hafa lítið hagnýtt gildi i bændasam- félagi 19. aldar, öfugt við kýr og kindur. Hlutverk þeirra virðist aðallega hafa verið fólgið í músaveiðum í síðari tíð en heim- ildir eru hins vegar til um að kattaskinn hafi verið verðmæt verslunarvara á fyrri öldumd Þrátt fyrir það virðist tilvera þeirra, ef marka má þjóðtrú og þjóðsögur, á einhvern Níds Jónsson skáldi álfslcgur og angurvcer til augna. Þcssa blýants- teikningu gerði Sigurður Guðmundsson málari í ágúst árið 1849,stuttu áður cn liaiin liélt til náins í Kaupmannahöfn. Þjóðminjasafn hlands. tengd æðri máttar- völdum. Návist katta eða skortur á návist þeirra er vísbending um feigð ntanna og hegðun þeirra gefur breytingar á veður- 26 SAGNIR
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.