Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 28

Þorfmnur Skúlason
Kattarmorð, kreddur og
sagnfræði
Myndir úr lífi Níelsar skálda
fari og gestakomur til kynna. „Þegar kött-
ur rifur tré veit á illviðri. Þegar köttur
gnýr fæti yfir eyrað (þvær sér upp yfir
eyrað) boðar það hláku og eins ef kisa
sleikir sig.“3 A þennan hátt voru kettir
hluti af kvikri náttúru og ef mannskepnan
bar gæfu til að skilja spádóma þeirra varð
hún hæfari til að lifa af i veröld sem átti
allt sitt undir náttúruöflunum. Það er eins
og kötturinn í sögu Níelsar sé ígildi
skáldskaparins sem þarf að tukta til hlýðni
eða leitar hann með þessu útrásar vegna
þeirra erfiðleika sem líf flakkarans, og það
að vera kominn upp á aðra, hefur í for
með sér?
Kattarmorðin miklu
Kettir urðu tilefni spennandi umræðu
innan sagnfræðinnar árið 1984 þegar
bandaríski sagnfræðingurinn Robert
Darnton gaf út greinasafn sitt The Great
Cat Massacre eða Kattarmorðin miklu,
sem greindi frá ýmsum þáttum í
franskri menningarsögu á 18. öld.4
Það nýstárlega við bókina voru m.a.
aðferðir höfundarins en Darnton
beitti þar textarýni, þ.e. hann lagði
sig eftir að lesa handan orðanna i
innri heim tákna og merkinga.Til
þess að þetta sé hægt þarf sagnfræð-
ingurinn að geta lesið milli lína
textans til að endurgera þann hug-
myndaheim sein orðin bera vitni um.
Darnton er ekki að leita að þeiin hug-
myndaheimi sem birtist í virtum ritum
elítunnar heldur beinir hann sjónum sín-
um að sagnaheimi óskólagenginnar al-
þýðu. Sagnfræðilega vitneskju sína um
fortíðina sækir hann i þjóðsagnir og þjóð-
trú, ýmsar persónulegar heimildir og
skýrslugerðir einstaklinga, þ.á m. er rit-
gerð ónafngreinds borgara frá árinu 1768
sem er heildarlýsing á borginni Mont-
pellier. Lykilsaga bókarinnar er hins vegar
Þjóðsögur, persónuleg skrif, sagnaþœttir og aðrar alþýðuheim-
ildir eru lítt könnuð auðlind í íslenskum sagnfrœðirannsókn-
um. Hér verða svipmyndir úr lífi Níelsar skálda skoðaðar í
gegnum kveðskap og þjóðsögur og þessfreistað að ráða í heim
merkinga og tákna í þeim tilgangi að varpa ijósi á samfélags-
gerð 19. aldar.
Uppá annarra manna baðstofulofti situr
skáldinn í andlegum fæðingarhríðum og
reynir árangurslítið að binda tungumálið í
rímur af þýska offúrstanum Frans Dönn-
er. „Var í kringum mig köttur sem hálf-
vegis fipaði fýrir mér, þangað til að eg gaf
honum bragð af skornu tóbaki." Við
þessar harkalegu aðfarir flýði kötturinn
yfir í annað rúm á baðstofuloftinu „og
urraði lengi“ en skáldanum fæddist vísa
um köttinnd Þessa frásögn Níelsar
skálda er að finna í eiginhandarriti
hans á Landsbókasafni en hún er að-
eins ein margra skýringargreina sem
hann ritar við lausavísur sínar.
Greinarnar skrifar hann á 74. ald-
ursári sínu árið 1855, aðeins
tveimur árum fyrir dauða sinn, en
allar eru þær eins konar endur-
minningar. A bak við hverja vísu
býr veruleiki úr lífi skáldsins sem
hann framkallar í formi svipmynda
frá ýmsum aldurs-
skeiðum.
Af hverju er
Níels að yrkja um
köttinn? Kettir
eru dýr sem ekk-
ert gefa af sér og
hafa lítið hagnýtt
gildi i bændasam-
félagi 19. aldar, öfugt við kýr og kindur.
Hlutverk þeirra virðist aðallega hafa verið
fólgið í músaveiðum í síðari tíð en heim-
ildir eru hins vegar til um að kattaskinn
hafi verið verðmæt verslunarvara á fyrri
öldumd Þrátt fyrir það virðist tilvera
þeirra, ef marka má þjóðtrú og þjóðsögur,
á einhvern
Níds Jónsson skáldi
álfslcgur og angurvcer til
augna. Þcssa blýants-
teikningu gerði Sigurður
Guðmundsson málari í ágúst
árið 1849,stuttu áður cn liaiin
liélt til náins í Kaupmannahöfn.
Þjóðminjasafn hlands.
tengd
æðri máttar-
völdum. Návist katta eða skortur á návist
þeirra er vísbending um feigð ntanna og
hegðun þeirra gefur breytingar á veður-
26 SAGNIR