Sagnir - 01.06.1997, Page 30

sem þóttu ekki geta varpað ljósi á stærri
heildir eins og t.d. samfélög, viku fyrir
opinberum heimildum. Og hinn áhuga-
sami leikmaður hefur nær alveg horfið af
sviðinu sem sagnaritari í samfélagi auk-
innar sérhæfmgar. I Sögmwi árið 1980
greindi Ingi Sigurðsson prófessor alþýð-
lega sagnfræði frá aðferðum sagnfræðinga
og benti m.a. á mun í verkefnavali, heim-
ildanotkun, framsetningu og ályktunum
en sagði einnig: „Menn, sem ekki fylgja
fræðilegum hefðum í sagnaritun sinni,
velja sér sjaldan mjög yfirgripsmikil verk-
efni til umfjöllunar, og yfirleitt eru þau
tiltölulega þröng."1'
Skrif Darntons falla þó ekki nema að
hálfu leyti undir skilgreiningar sagnfræð-
inga um alþýðlega sagnaritun þar sem
hann notar heinrildirnar á annan máta en
„Þrátt fyrir alla gagnrýni og
mismunandi túlkunar-
möguleika sögunnar um
Kattarmorðin miklu er Ijóst
að ritið markar ákveðin
þáttaskil og jafnvel að ein-
hverju leyti afturhvarf til al-
þýðlegrar sagnaritunar, í
það minnsta hvað heimildir
og viðfangsefni snertir."
áður hefur verið gert. bað má ef til vill
segja að viðfangsefni einstakra kafla Kalt-
armorðanna séu þröng en af þeim eru
dregnar stórar ályktanir og að baki býr sú
vissa að litlar einingar geti varpað ljósi á
stærri heildir. I heimildum sínum leitar
hann vitnisburðar um hugmyndaheim
samfélagsins og þvi má segja að spurning-
arnar gefi stór svör. Líkt og kúgaðir
franskir prentsmiðjuverkamenn rísa upp
gegn kvölurunr sínum í táknrænu drápi á
köttum rís heil þjóð upp gegn konungs-
valdinu faeinum áratugum síðar í franskri
byltingu.'" Þó að hrekkjabrögð Níelsar
skálda við kött á íslensku baðstofulofti
verði líklegast seint talin boða íslenska
byltingu eru myndir sem þessi, og allur sá
aragrúi alþýðuheimilda og þjóðlegs fróð-
leiks sem varðveist hefur, lítt könnuð
auðlind í íslenskum sagnfræðirannsókn-
um." Því ættu skrif Roberts Darntons
um kattarmorðin miklu að vera sagn-
fræðingum fordæmi og hvatning til að
sækja i gamlan efnivið með nýjar aðferðir
að vopni.12
Nicls líhti skaldhróður símim við svin. - Teikning liöftmdar.
Skriflegar skyndimyndir
Áður en Níels tekur til við að útskýra
kveðlinga sína gerir hann grein fyrir
ástæðum sinum og tilgangi i inngangs-
orðum, svokölluðum „Athugayrðum“.
Þar lýsir hann þeirri skoðun sinni að rím-
uð verk séu oftast sönn en hann segist
jafnframt hafa áhyggjur af því að sá sann-
leiki sé „misbrúkaður", honum sé snúið á
haus. Orð skáldans eru full réttlætingar og
urn kveðlinga sína segir hann:
kveðskaparútskýringum hans einhvers
konar játningar? Svör við slíkum spurn-
ingum fast aðeins með nákvæmum lestri
textanna en Niels slær sjálfur tóninn með
því að viðurkenna í lok inngangsorðanna
löst á sinu ráði, hann hafi á stundum verið
of bráður að yrkja níð af of litlum orsök-
um, „... finn svo skyldu mína að játa hjá
mér þessa ávirðingu um leið og eg sýni
sögur til hennar.1"'1
Skáldið
Nú hefi eg látið mig yfirtala til
að sýna á blöðum þessurn af
þeim það, er eg til man
dylst þar hjá ekki við, að
margar muni gleymdar
vera, heldur ekki hitt,
að margar af þeim eg
hér innfæri, muni eft-
irtíðin mér til niðrunar
leggja, en vil það held-
ur en þær séu hvergi til
réttar, verði síðan hentar
munna á milli, þangað til
þær afbakast mér til enn
meiri skammar.13
Niels virðist því óttast
um mannorð sitt, að vís-
ur hans einar séu ekki
megnugar að halda því
hreinu. Þær gefi færi á rangtúlkunum og í
gegnum þær verði hann dæmdur. En hef-
ur skáldinn eitthvað að óttast, á hann sér
einhverja óvildarmenn sem munu ata
mannorð hans auri eða má lesa út úr
Bjarni Thorarensen ifullum skrtiða. Það cr
engu líkara cn nýklassískttr hárliibbimi sé í
Ijósuin logum. Steinprenl af iiiynd cftir Émile
Lasallc 1939, — Þjóðtnilljasafn Islands.
Níels Jónsson skáldi fæddist árið
1782, faðir hans hét Jón Jónsson
og móðir Þuríður Gísladóttir
en þau stunduðu búskap að
Frostastöðum í Skagafirði.
Þar ólst Níels upp og var
lengi í vinnumennsku
hjá foreldrum sínum.
Hann naut engrar form-
legrar menntunar en
virðist af sjálfsdáðum
hafa drukkið í sig allan
þann fróðleik sem hann
komst yfir og af varðveitt-
um skrifum hans á Lands-
bókasafni má sjá að bókleg
fræði hafa verið honurn lífsköllun.
Kveðskapur lians er
varðveittur í yfir 100
handritum en þar er
stærst ljóðabók sú er
hann tók saman á efri árum í Lbs 1490
4to, yfir 500 síður i þéttskrifuðu letri. Þrí-
tugur að aldri kvæntist hann Sólveigu
Olafsdóttur, en hafði þá eignast tvo syni
áður, og bjuggu þau um hríð í Brekku-
28 SAGNIR