Sagnir - 01.06.1997, Page 50

Sagnir - 01.06.1997, Page 50
íslandsverslunin eftir kenningum kaupskaparstefnunnar Efri myndin sýnir hvernig kaupskaparstefnan, sú hagstjórn scm átti mestu fylgi að fagtta á sautjándu öld, birtist í sinni einföldustu mynd. A Islandi var engin borgarastétt (umdeilt er að tala um aðalsstétt) til að njóta ágóðans af aukinni verslun. Kaupskaparstefnan einkenndist meðal annars af eflingu á framleiðslu iðnvarnings, ekki landbúnaðar, og á öðrum og þriðja áratug sautjándu aldar stóð Kristjánfjórðifyrir átaki þar sem reynt var að ejla handverk í Danmörku og stofna vcrksmiðjur. Ekkert slíkt bar árangur hér á landi (neðri mynd) og hagnaður af verslun ramt allur I vasa danskra kaupmanna. Margar tillögur um viðreisn Islands á átjándu öld gengu út á að flytja citthvað af ágóða kaupskaparsteftumnar til Islands með því að cfla þar viðvcru og ítök kaupmanna. raun eina útsvarið sem kom í hans hlut og tekjurnar voru svo óverulegar að þær hafa sennilega rétt hrokkið fyrir kostnaði af stjórnsýslu á eyjunni.''Verslunarleigan var helsti tekjustofninn og skipti það kon- ung miklu að hún væri há en það fór ekki alltaf saman við eflingu kaupmanna- stéttarinnar. Því reið á að finna hentugt fyrirkomulag á íslandsversluninni þar sem konungur hefði stöðugar tekjur af henni en kaupmenn gætu jafnframt dafnað. Hagsmunum beggja aðila í Kaup- mannahöfn virðist hafa verið borgið með umdæmaverslun þar sem verslunarleigan hækkaði umtalsvert á árunum 1662 til 1700. En ekki gátu allir grætt. Árið 1684 var verðtaxtanum, sem gilti í vöruskipta- versluninni á Islandi, breytt kaupmönnum í vil. Þá tóku óðum að berast fregnir af ófremdarástandi á eyjunni og kveinstafir landsmanna gerðust háværir.1" yérslunarráðið og viðreisn Islands Svo vill til að einmitt á þeim tima var starfrækt svo kallað „commercekolleg- ium“ í Kaupmannahöfn.Verslunarráðið var frá árinu 1670 nokkurs konar ráðu- neyti í rentukammerinu og hafði það meginhlutverk að efla verslun og við- skipd í landinu. Með því fékk konungur yfirráð yfir fleiri sviðum hagstjórnar og til að vera sem best upplýstur var hvatt til þess að fulltrúar hans alls staðar í ríkinu sendu heim nokkurs konar ástandsskýrsl- ur." Árið 1688 bar amtmaðurinn á Islandi, Kristján Múller fram ósk á Alþingi um nákvæma greinargerð á því sem aflaga færi í högum landsmanna. Fyrsti afrakstur starfa verslunarráðsins á Islandi er ritgerð PálsVídalíns lögmanns, Deo, regi,palriae frá árinu 1699 og tveimur árum síðar birtust viðreisnarhugmyndir Arngrims Vídalíns kennara. Deila um fyrirkomulag verslunar við Islandsstrendur hófst af alvöru sama ár og ritgerð Arngríms var lögð fram. Fyrstu flokkadrætdr urðu þegar Alþingi átti að senda fulltrúa á fund konungs til að ræða landsins gagn og nauðsynjar. Aldamótaár- ið hafði ríkt sátt á Alþingi um að senda Lárus Gottrúp lögmann en ári síðar var komið nýtt hljóð í strokkinn. Helstu mektarmenn landsins töldu að ferðin yrði of dýr og að öllum líkindum kæmi ekkert út úr henni.12 Gottrúp hélt engu að síður til Kaup- mannahafnar sumarið 1701. Hann hitti Árna Magnússon þar fljótlega að máli eins og kemur fram í bréfi prófessorsins frá 24. september til Þormóðs Torfasonar sagnaritara: „Lauritz lögmaður frá Islandi er hingað kominn, hef ég talað við hann, þó ei neitt um hans efni, sem ég ei ætla að gjöra."13 Gottrúp lagði skýrslu sína um ástandið á íslandi fyrir Friðrik Qórða þann 26. október.Tillögurnar gengu aðal- lega út á að afnema umdæmaverslunina. Gottrúp taldi að hækkun verslunartaxtans og umdæmaskiptingin hefði rýrt kjör landsmanna og fátæktin í landinu væri bein afleiðing þeirra aðgerða. Ef eitt félag myndi sjá um verslunina, lækkaði verðlag i utanríkisversluninni þar sent leigan skyldi lækkuð eða jafnvel afnumin. Kon- ungur ætti þess í stað að einbeita sér að 48 SAGNIR
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.