Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 50

Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 50
íslandsverslunin eftir kenningum kaupskaparstefnunnar Efri myndin sýnir hvernig kaupskaparstefnan, sú hagstjórn scm átti mestu fylgi að fagtta á sautjándu öld, birtist í sinni einföldustu mynd. A Islandi var engin borgarastétt (umdeilt er að tala um aðalsstétt) til að njóta ágóðans af aukinni verslun. Kaupskaparstefnan einkenndist meðal annars af eflingu á framleiðslu iðnvarnings, ekki landbúnaðar, og á öðrum og þriðja áratug sautjándu aldar stóð Kristjánfjórðifyrir átaki þar sem reynt var að ejla handverk í Danmörku og stofna vcrksmiðjur. Ekkert slíkt bar árangur hér á landi (neðri mynd) og hagnaður af verslun ramt allur I vasa danskra kaupmanna. Margar tillögur um viðreisn Islands á átjándu öld gengu út á að flytja citthvað af ágóða kaupskaparsteftumnar til Islands með því að cfla þar viðvcru og ítök kaupmanna. raun eina útsvarið sem kom í hans hlut og tekjurnar voru svo óverulegar að þær hafa sennilega rétt hrokkið fyrir kostnaði af stjórnsýslu á eyjunni.''Verslunarleigan var helsti tekjustofninn og skipti það kon- ung miklu að hún væri há en það fór ekki alltaf saman við eflingu kaupmanna- stéttarinnar. Því reið á að finna hentugt fyrirkomulag á íslandsversluninni þar sem konungur hefði stöðugar tekjur af henni en kaupmenn gætu jafnframt dafnað. Hagsmunum beggja aðila í Kaup- mannahöfn virðist hafa verið borgið með umdæmaverslun þar sem verslunarleigan hækkaði umtalsvert á árunum 1662 til 1700. En ekki gátu allir grætt. Árið 1684 var verðtaxtanum, sem gilti í vöruskipta- versluninni á Islandi, breytt kaupmönnum í vil. Þá tóku óðum að berast fregnir af ófremdarástandi á eyjunni og kveinstafir landsmanna gerðust háværir.1" yérslunarráðið og viðreisn Islands Svo vill til að einmitt á þeim tima var starfrækt svo kallað „commercekolleg- ium“ í Kaupmannahöfn.Verslunarráðið var frá árinu 1670 nokkurs konar ráðu- neyti í rentukammerinu og hafði það meginhlutverk að efla verslun og við- skipd í landinu. Með því fékk konungur yfirráð yfir fleiri sviðum hagstjórnar og til að vera sem best upplýstur var hvatt til þess að fulltrúar hans alls staðar í ríkinu sendu heim nokkurs konar ástandsskýrsl- ur." Árið 1688 bar amtmaðurinn á Islandi, Kristján Múller fram ósk á Alþingi um nákvæma greinargerð á því sem aflaga færi í högum landsmanna. Fyrsti afrakstur starfa verslunarráðsins á Islandi er ritgerð PálsVídalíns lögmanns, Deo, regi,palriae frá árinu 1699 og tveimur árum síðar birtust viðreisnarhugmyndir Arngrims Vídalíns kennara. Deila um fyrirkomulag verslunar við Islandsstrendur hófst af alvöru sama ár og ritgerð Arngríms var lögð fram. Fyrstu flokkadrætdr urðu þegar Alþingi átti að senda fulltrúa á fund konungs til að ræða landsins gagn og nauðsynjar. Aldamótaár- ið hafði ríkt sátt á Alþingi um að senda Lárus Gottrúp lögmann en ári síðar var komið nýtt hljóð í strokkinn. Helstu mektarmenn landsins töldu að ferðin yrði of dýr og að öllum líkindum kæmi ekkert út úr henni.12 Gottrúp hélt engu að síður til Kaup- mannahafnar sumarið 1701. Hann hitti Árna Magnússon þar fljótlega að máli eins og kemur fram í bréfi prófessorsins frá 24. september til Þormóðs Torfasonar sagnaritara: „Lauritz lögmaður frá Islandi er hingað kominn, hef ég talað við hann, þó ei neitt um hans efni, sem ég ei ætla að gjöra."13 Gottrúp lagði skýrslu sína um ástandið á íslandi fyrir Friðrik Qórða þann 26. október.Tillögurnar gengu aðal- lega út á að afnema umdæmaverslunina. Gottrúp taldi að hækkun verslunartaxtans og umdæmaskiptingin hefði rýrt kjör landsmanna og fátæktin í landinu væri bein afleiðing þeirra aðgerða. Ef eitt félag myndi sjá um verslunina, lækkaði verðlag i utanríkisversluninni þar sent leigan skyldi lækkuð eða jafnvel afnumin. Kon- ungur ætti þess í stað að einbeita sér að 48 SAGNIR
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.