Sagnir - 01.06.1997, Síða 50

Sagnir - 01.06.1997, Síða 50
íslandsverslunin eftir kenningum kaupskaparstefnunnar Efri myndin sýnir hvernig kaupskaparstefnan, sú hagstjórn scm átti mestu fylgi að fagtta á sautjándu öld, birtist í sinni einföldustu mynd. A Islandi var engin borgarastétt (umdeilt er að tala um aðalsstétt) til að njóta ágóðans af aukinni verslun. Kaupskaparstefnan einkenndist meðal annars af eflingu á framleiðslu iðnvarnings, ekki landbúnaðar, og á öðrum og þriðja áratug sautjándu aldar stóð Kristjánfjórðifyrir átaki þar sem reynt var að ejla handverk í Danmörku og stofna vcrksmiðjur. Ekkert slíkt bar árangur hér á landi (neðri mynd) og hagnaður af verslun ramt allur I vasa danskra kaupmanna. Margar tillögur um viðreisn Islands á átjándu öld gengu út á að flytja citthvað af ágóða kaupskaparsteftumnar til Islands með því að cfla þar viðvcru og ítök kaupmanna. raun eina útsvarið sem kom í hans hlut og tekjurnar voru svo óverulegar að þær hafa sennilega rétt hrokkið fyrir kostnaði af stjórnsýslu á eyjunni.''Verslunarleigan var helsti tekjustofninn og skipti það kon- ung miklu að hún væri há en það fór ekki alltaf saman við eflingu kaupmanna- stéttarinnar. Því reið á að finna hentugt fyrirkomulag á íslandsversluninni þar sem konungur hefði stöðugar tekjur af henni en kaupmenn gætu jafnframt dafnað. Hagsmunum beggja aðila í Kaup- mannahöfn virðist hafa verið borgið með umdæmaverslun þar sem verslunarleigan hækkaði umtalsvert á árunum 1662 til 1700. En ekki gátu allir grætt. Árið 1684 var verðtaxtanum, sem gilti í vöruskipta- versluninni á Islandi, breytt kaupmönnum í vil. Þá tóku óðum að berast fregnir af ófremdarástandi á eyjunni og kveinstafir landsmanna gerðust háværir.1" yérslunarráðið og viðreisn Islands Svo vill til að einmitt á þeim tima var starfrækt svo kallað „commercekolleg- ium“ í Kaupmannahöfn.Verslunarráðið var frá árinu 1670 nokkurs konar ráðu- neyti í rentukammerinu og hafði það meginhlutverk að efla verslun og við- skipd í landinu. Með því fékk konungur yfirráð yfir fleiri sviðum hagstjórnar og til að vera sem best upplýstur var hvatt til þess að fulltrúar hans alls staðar í ríkinu sendu heim nokkurs konar ástandsskýrsl- ur." Árið 1688 bar amtmaðurinn á Islandi, Kristján Múller fram ósk á Alþingi um nákvæma greinargerð á því sem aflaga færi í högum landsmanna. Fyrsti afrakstur starfa verslunarráðsins á Islandi er ritgerð PálsVídalíns lögmanns, Deo, regi,palriae frá árinu 1699 og tveimur árum síðar birtust viðreisnarhugmyndir Arngrims Vídalíns kennara. Deila um fyrirkomulag verslunar við Islandsstrendur hófst af alvöru sama ár og ritgerð Arngríms var lögð fram. Fyrstu flokkadrætdr urðu þegar Alþingi átti að senda fulltrúa á fund konungs til að ræða landsins gagn og nauðsynjar. Aldamótaár- ið hafði ríkt sátt á Alþingi um að senda Lárus Gottrúp lögmann en ári síðar var komið nýtt hljóð í strokkinn. Helstu mektarmenn landsins töldu að ferðin yrði of dýr og að öllum líkindum kæmi ekkert út úr henni.12 Gottrúp hélt engu að síður til Kaup- mannahafnar sumarið 1701. Hann hitti Árna Magnússon þar fljótlega að máli eins og kemur fram í bréfi prófessorsins frá 24. september til Þormóðs Torfasonar sagnaritara: „Lauritz lögmaður frá Islandi er hingað kominn, hef ég talað við hann, þó ei neitt um hans efni, sem ég ei ætla að gjöra."13 Gottrúp lagði skýrslu sína um ástandið á íslandi fyrir Friðrik Qórða þann 26. október.Tillögurnar gengu aðal- lega út á að afnema umdæmaverslunina. Gottrúp taldi að hækkun verslunartaxtans og umdæmaskiptingin hefði rýrt kjör landsmanna og fátæktin í landinu væri bein afleiðing þeirra aðgerða. Ef eitt félag myndi sjá um verslunina, lækkaði verðlag i utanríkisversluninni þar sent leigan skyldi lækkuð eða jafnvel afnumin. Kon- ungur ætti þess í stað að einbeita sér að 48 SAGNIR
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.