Sagnir - 01.06.1997, Side 115

Sagnir - 01.06.1997, Side 115
jafnvel heyrt talað um eitt ár í þessu sam- bandi. Arni Daníel Júlíusson: Athyglisvert er að á Norðurlöndum gengu pestir að meðal- tali á um 10 ára fresti eftir 1350 og þær komu yfirleitt með skipum. Það er hægt að rekja þetta eftir hafnarborgum. Þær koma annaðhvort að austan, í gegnum Eystrasaltsborgir eða þá frá London þar sem hún var landlæg.Varðandi útbreiðslu hennar á Norðurlöndum er oft talað um klæði líkt og á Islandi. En athyglisvert er að plágan kom bara tvisvar til Islands. Jón Olafur Isberg: Þetta er rétt, það sem er sagt vera „plága“ kom aðeins tvisvar. Litlar heimildir eru til um sjúkdóma á 15. öld bæði ef miðað er við 14. öld og seinni tíma. Hins vegar eru nefndar sóttir 1420 og 1426 sem gætu verið pest. Sigur- jón Jónsson nefndi nokkur ár sem væru líkleg, 1540, 1625, 1648 og 1680.9 Fleiri koma til greina ef athugað er hvenær pestin gengur erlendis. Fiskveiðar, verkkunnátta, Grænlandsbyggð og aðrar efnahagslegar breytingar Loftur Guttormsson sagnfrceðingur: Eg ætla ekki að blanda mér inn í þessa faralds- fræðilegu umræðu. Hér hefur hins vegar ýmislegt athyglisvert komið fram um fél- ags- og efnahagsleg áhrif þessara ótíðinda a 15. öld. Helgi Skúli og Gunnar Karlsson héldu því fram í grein sinni að plágurnar væru dæmi um að þjóðfélagið breyttist ekki mikið þrátt fyrir mikinn mannfelli af völdum smitsótta. Mér fannst að í grein- argóðu erindi Arna Daníels hefðu komið fram staðreyndir um mikla byggðaröskun sem þýðir um leið tnjög áþreifanlegar efnahagslegar afleið- ingar fyrir stofnanir þjóðfélagsins, þar á meðal kirkjuna. Ef við hugsum um þann vanda sem kirkjan lenti í við að halda uppi lágmarks- þjónustu þá hljóta að leynast þar dæmi um áþreifanlegar breyt- ingar því þar var um sáluhjálp manna að tefla. Finnst mönnum að þessar niðurstöður geti verið ásættan- legar í samanburði við síðustu orð í grein þeirra Gunnars og Helga Skúla? Að mínu viti er það ofsagt að plágurnar seu dæmi um ótíðindi sem ekki höfðu teljandi áhrif á efnahag og samfélag. Við skulum huga að breytingum á valdahlut- föllum helstu aðila í þjóðfélaginu og þeim gegnumgangandi átökum sem voru milli kirkjuvalds og ver- aldlegs valds.Tengj- ast þau átök ekki áþreifanlega afleið- ingum pláganna? Gísli Gunnarsson: Við skulum athuga að 15. öldin er tími þegar siglingar til landsins eflast mikið og hið sama virðist eiga við um utan- ríkisverslun. Það þýðir að framleiðsla á skreið, þeirri vöru sem útlendingar sóttust eftir, hefur aukist. Hugsanlega vegna þess að innanlands- neysla vegna plágunnar hefur minnkað. Það þýðir líka að ekki hafa verið færri til að draga fisk úr sjó. Sumar jarðir fara að hækka í verði, aðrar lækka í verði. Að því kemst Björn Lárusson í riti sínu 1967 þegar hann ber saman verð á sjávarjörð- um og sveitajörðum. Enginn vafi er að verð á þeim fyrrnefndu hækkaði hlutfalls- lega á 15. öldinni. En nú spyija sumirrVar ekki þurrabúðarbyggð líka að fara í eyði? I raun virðist þurrabúðarbyggð alltaf hafa verið að eflast og minnka öðru hverju eftir sveiflum sem við getum ekki alltaf útskýrt. Það þarf ekki eingöngu að hafa verið afleiðing breytinga á mannfjölda heldur líka þess hvernig menn stunduðu sjóinn. Stunduðu menn sjóinn með þurrabúðarmönnum eða með vermönn- um, jafnvel giftum vermönnum? Þær litlu tölur sem við höfum um kaupgjald á 15. öld benda til að vinnu- laun hafi almennt verið hærri en gerðist fyrr á tímum fram á síðari hluta 19. aldar. Að hve rniklu leyti má útskýra þetta með mannfæð og að hve miklu leyti með háu verði á útflutn- ingsvörunni skreið? Hún var á 15. öld í um 4 sinnum hærra verði miðað við korn en á þeirri 17. Ég hygg því að það hafi verið viss umskipti úr landbúnaði i sjávar- útveg á 15. öld. Jón Olafur Isberg: Getur staðist að ef helmingur fólks deyr breytist ekkert í samfélaginu? Við getum hugsað okkur að við séum á eyju með svo og svo margar rollur og kýr og róum til fiskjar og fleira og svo deyr helm- ingurinn og það geri bara ekkert til. Það halda bara allir áfram eins og ekkert hafi í skorist. Ég vil meina að það geti ekki staðist. Það gerðist ekki í Evr- ópu, flest allar evr- ópskar rannsóknir benda til mikilla breytinga á flestum sviðum. Flest bendir til að 15. öldin hafi verið mikil ólíkinda öld en frá þeim tíma eru meðal annars Langaréttarbót og Pín- ingsdómur. Litlar heimildir eru um tíma- bilið og þar af leiðandi vitunr við ekki nákvæmlega hvaða breytingar urðu. Helgi Þorláksson sagnfrœðingur: Ég vil minnast á þá freistingu sem fylgdi sigling- um Englendinga til Islands fyrir Islend- inga að sigla með þeim til baka.Við vit- um ekki hve margir fóru en svo er að sjá að þetta hafi verið áhyggjuefni ráða- manna á 15. öld. Ég held að það sé haft fyrir satt að samfélagsgerðin hafi ekki raskast mikið við stórubólu, við höfum heimildir um það og ef miðað er við það má ætla að samfélagsgerðin hafi ekki raskast mikið við plágurnar á 15. öld. Gera má ráð fyrir því að ráðandi öfl hafi haft áhuga á því að færa sér í nyt vinnuafl alþýðunnar. Það merkir að setja fólk á báta og láta það róa fyrir hina ráðandi stétt sem ætlaði að græða á verslun með fisk. Þarna eru forsendur fyrir því að fólk hafi viljað fara úr landi og það hlýtur að hafa áhrif á alla umræðu um fólks^ölda. Arni DaníelJúlíusson: Mikill munur er á því sem gerist eftir pláguna fyrri og síð- ari. Eftir pláguna fyrri virðist sem ekkert hafi gerst. Eftir síðari pláguna voru settar alls konar álögur á vinnufólk, til dæmis róðrarkvaðir og svo var reynt að toga hjá- leigubændur upp í stétt almennra bænda. Þeir eiga allt í einu að fara að borga skatta og skyldur sem áður voru bara á lögbýlum. Gunnar Karlsson: Þessi rnunur á áhrif- um pláganna tveggja kynni að stafa af því að til eru meiri heimildir um aðgerðir eftir þá seinni. Arni Danlel Júlíusson: Ég er ekki sam- mála því. „Ef við hugsum um þann vanda sem kirkjan lenti í við að halda uppi lág- marksþjónustu þá hljóta að leynast þar dæmi um áþreifanlegar breytingar því þar var um sáluhjálp manna að tefla." Loftur Guttormsson „Mikill munur er á því sem gerist eftir pláguna fyrri og síðari. Eftir pláguna fyrri virðist sem ekkert hafi gerst. Eftir síðari pláguna voru settar alls konar álög- ur á vinnufólk, til dæmis róðrarkvaðir..." Árni Daníel Júlíusson SAGNIR 113
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.