Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 115

Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 115
jafnvel heyrt talað um eitt ár í þessu sam- bandi. Arni Daníel Júlíusson: Athyglisvert er að á Norðurlöndum gengu pestir að meðal- tali á um 10 ára fresti eftir 1350 og þær komu yfirleitt með skipum. Það er hægt að rekja þetta eftir hafnarborgum. Þær koma annaðhvort að austan, í gegnum Eystrasaltsborgir eða þá frá London þar sem hún var landlæg.Varðandi útbreiðslu hennar á Norðurlöndum er oft talað um klæði líkt og á Islandi. En athyglisvert er að plágan kom bara tvisvar til Islands. Jón Olafur Isberg: Þetta er rétt, það sem er sagt vera „plága“ kom aðeins tvisvar. Litlar heimildir eru til um sjúkdóma á 15. öld bæði ef miðað er við 14. öld og seinni tíma. Hins vegar eru nefndar sóttir 1420 og 1426 sem gætu verið pest. Sigur- jón Jónsson nefndi nokkur ár sem væru líkleg, 1540, 1625, 1648 og 1680.9 Fleiri koma til greina ef athugað er hvenær pestin gengur erlendis. Fiskveiðar, verkkunnátta, Grænlandsbyggð og aðrar efnahagslegar breytingar Loftur Guttormsson sagnfrceðingur: Eg ætla ekki að blanda mér inn í þessa faralds- fræðilegu umræðu. Hér hefur hins vegar ýmislegt athyglisvert komið fram um fél- ags- og efnahagsleg áhrif þessara ótíðinda a 15. öld. Helgi Skúli og Gunnar Karlsson héldu því fram í grein sinni að plágurnar væru dæmi um að þjóðfélagið breyttist ekki mikið þrátt fyrir mikinn mannfelli af völdum smitsótta. Mér fannst að í grein- argóðu erindi Arna Daníels hefðu komið fram staðreyndir um mikla byggðaröskun sem þýðir um leið tnjög áþreifanlegar efnahagslegar afleið- ingar fyrir stofnanir þjóðfélagsins, þar á meðal kirkjuna. Ef við hugsum um þann vanda sem kirkjan lenti í við að halda uppi lágmarks- þjónustu þá hljóta að leynast þar dæmi um áþreifanlegar breyt- ingar því þar var um sáluhjálp manna að tefla. Finnst mönnum að þessar niðurstöður geti verið ásættan- legar í samanburði við síðustu orð í grein þeirra Gunnars og Helga Skúla? Að mínu viti er það ofsagt að plágurnar seu dæmi um ótíðindi sem ekki höfðu teljandi áhrif á efnahag og samfélag. Við skulum huga að breytingum á valdahlut- föllum helstu aðila í þjóðfélaginu og þeim gegnumgangandi átökum sem voru milli kirkjuvalds og ver- aldlegs valds.Tengj- ast þau átök ekki áþreifanlega afleið- ingum pláganna? Gísli Gunnarsson: Við skulum athuga að 15. öldin er tími þegar siglingar til landsins eflast mikið og hið sama virðist eiga við um utan- ríkisverslun. Það þýðir að framleiðsla á skreið, þeirri vöru sem útlendingar sóttust eftir, hefur aukist. Hugsanlega vegna þess að innanlands- neysla vegna plágunnar hefur minnkað. Það þýðir líka að ekki hafa verið færri til að draga fisk úr sjó. Sumar jarðir fara að hækka í verði, aðrar lækka í verði. Að því kemst Björn Lárusson í riti sínu 1967 þegar hann ber saman verð á sjávarjörð- um og sveitajörðum. Enginn vafi er að verð á þeim fyrrnefndu hækkaði hlutfalls- lega á 15. öldinni. En nú spyija sumirrVar ekki þurrabúðarbyggð líka að fara í eyði? I raun virðist þurrabúðarbyggð alltaf hafa verið að eflast og minnka öðru hverju eftir sveiflum sem við getum ekki alltaf útskýrt. Það þarf ekki eingöngu að hafa verið afleiðing breytinga á mannfjölda heldur líka þess hvernig menn stunduðu sjóinn. Stunduðu menn sjóinn með þurrabúðarmönnum eða með vermönn- um, jafnvel giftum vermönnum? Þær litlu tölur sem við höfum um kaupgjald á 15. öld benda til að vinnu- laun hafi almennt verið hærri en gerðist fyrr á tímum fram á síðari hluta 19. aldar. Að hve rniklu leyti má útskýra þetta með mannfæð og að hve miklu leyti með háu verði á útflutn- ingsvörunni skreið? Hún var á 15. öld í um 4 sinnum hærra verði miðað við korn en á þeirri 17. Ég hygg því að það hafi verið viss umskipti úr landbúnaði i sjávar- útveg á 15. öld. Jón Olafur Isberg: Getur staðist að ef helmingur fólks deyr breytist ekkert í samfélaginu? Við getum hugsað okkur að við séum á eyju með svo og svo margar rollur og kýr og róum til fiskjar og fleira og svo deyr helm- ingurinn og það geri bara ekkert til. Það halda bara allir áfram eins og ekkert hafi í skorist. Ég vil meina að það geti ekki staðist. Það gerðist ekki í Evr- ópu, flest allar evr- ópskar rannsóknir benda til mikilla breytinga á flestum sviðum. Flest bendir til að 15. öldin hafi verið mikil ólíkinda öld en frá þeim tíma eru meðal annars Langaréttarbót og Pín- ingsdómur. Litlar heimildir eru um tíma- bilið og þar af leiðandi vitunr við ekki nákvæmlega hvaða breytingar urðu. Helgi Þorláksson sagnfrœðingur: Ég vil minnast á þá freistingu sem fylgdi sigling- um Englendinga til Islands fyrir Islend- inga að sigla með þeim til baka.Við vit- um ekki hve margir fóru en svo er að sjá að þetta hafi verið áhyggjuefni ráða- manna á 15. öld. Ég held að það sé haft fyrir satt að samfélagsgerðin hafi ekki raskast mikið við stórubólu, við höfum heimildir um það og ef miðað er við það má ætla að samfélagsgerðin hafi ekki raskast mikið við plágurnar á 15. öld. Gera má ráð fyrir því að ráðandi öfl hafi haft áhuga á því að færa sér í nyt vinnuafl alþýðunnar. Það merkir að setja fólk á báta og láta það róa fyrir hina ráðandi stétt sem ætlaði að græða á verslun með fisk. Þarna eru forsendur fyrir því að fólk hafi viljað fara úr landi og það hlýtur að hafa áhrif á alla umræðu um fólks^ölda. Arni DaníelJúlíusson: Mikill munur er á því sem gerist eftir pláguna fyrri og síð- ari. Eftir pláguna fyrri virðist sem ekkert hafi gerst. Eftir síðari pláguna voru settar alls konar álögur á vinnufólk, til dæmis róðrarkvaðir og svo var reynt að toga hjá- leigubændur upp í stétt almennra bænda. Þeir eiga allt í einu að fara að borga skatta og skyldur sem áður voru bara á lögbýlum. Gunnar Karlsson: Þessi rnunur á áhrif- um pláganna tveggja kynni að stafa af því að til eru meiri heimildir um aðgerðir eftir þá seinni. Arni Danlel Júlíusson: Ég er ekki sam- mála því. „Ef við hugsum um þann vanda sem kirkjan lenti í við að halda uppi lág- marksþjónustu þá hljóta að leynast þar dæmi um áþreifanlegar breytingar því þar var um sáluhjálp manna að tefla." Loftur Guttormsson „Mikill munur er á því sem gerist eftir pláguna fyrri og síðari. Eftir pláguna fyrri virðist sem ekkert hafi gerst. Eftir síðari pláguna voru settar alls konar álög- ur á vinnufólk, til dæmis róðrarkvaðir..." Árni Daníel Júlíusson SAGNIR 113
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.