Sagnir - 01.06.2004, Síða 18

VIÐ
TAL
menn 18. aldar sem voru að reyna að mennta alþýðuna um
praktíska hluti. Ég fór að velta fyrir mér menntun fólks, hvað fólk
hafi vitað um veraldleg málefni fyrst það hafði aðeins hlotið
menntun frá kirkjunni. Síðan þá hafa rannsóknir mínar snúist um
samskipti almennings við kirkjuna. Ég fór í framhaldsnám í mið-
aldafræðum til að öðlast ákveðinn grunn að rannsóknum mínum
um kirkjuna en fannst lítið framboð af kúrsum í M.A.-náminu. Ég
hætti þess vegna í Háskóla íslands og fór í doktorsnám í Genf þar
sem ég tók pré-doctorat próf 1997. Ég fór að leita að aðferðar-
fræði og heimildum til að rannsaka samskipti leikmanna og kirkju
og komst að því að bannfæringar eru góður grundvöllur til að
rannsaka þessi samskipti. Doktorsritgerð mín snýst einmitt um
bannfæringar á síðmiðöldum.
Hvernig finnst þér sögukennsla í Háskóla íslands?
Ég ætlaði fyrst að taka sagnfræði sem aukagrein, en hélt áfram
námi í skorinni til 60 eininga vegna þess að mér fannst kennslan
mjög góð og skipulagið þar hentaði mér mjög vel. Það er alltaf
hægt að gagnrýna skorina og kennarana. Þegar stúdentar sem eru
komnir eitthvað áleiðis í námi gagnrýna kennara og kennsluhætti
þá er það í raun hrós fyrir bæði kennara og nemendur sem hvor-
ugir virðast gera sér grein fyrirjasdfl]. Það sýnir að nemendur eru
byrjaðir að tileinka sér þá gagnrýnu hugsun sem er kennd í þess-
um skóla. I grófum dráttum er ég ánægð með kennsluna í saman-
burði við Háskólann í Genf og mér finnst meiri virðing borin fyrir
nemendum sem vitsmunaverum hér. A ákveðin hátt eru einnig
gerðar meiri kröfur til nemenda á íslandi, t.d. gerðu kennararnir í
Genf ekki ráð fyrir því að nemendur læsu heima. Einnig finnst
mér aðgengi að kennurum hérna mun betra en í Genf og þeir taka
manni betur að öllu leyti.
Varðandi notkun yfirlitsrita og kennslu yfirlitssögu, þá fannst
mér hún nauðsynleg. Ég var til að mynda ekki með nógu góðan
grunn í mannkynssögu þegar ég byrjaði mitt nám. Þó að yfirlit sé
kennt í framhaldsskólum finnst mér jákvætt að fara í gegnum
þessa sömu hluti í háskóla, með allt öðrum áherslum en í fram-
haldsskóla. Það skiptir máli að okkur er kennt að lesa sama efni á
annan hátt. Einnig veitir kennsla yfirlitsrita innsýn í aðferðarfræði
fagsins sem marga skortir.
Eru yfirlitsrit best til þess Jallin að kenna sagnfrœði?
Nei, ekki endilega. Þau eru tæki sem er sjálfsagt að kennarinn
nýti ef þau eru fyrir hendi. Ég er sammála Gunnari Karlssyni um
að það er til ákveðinn stofn sem gott er að tileinka sér og læra. Yf-
irlitsrit gagnast okkur á þann hátt að auðvelt er að nálgast efni á
sama stað. Gallinn er kannski sá að þau eru oft dálítið gamaldags.
Það er til hægðarauka að styðjast við yfirlitsrit, þó að ég kalli það
ekki sagnfræði heldur sögu þar sem sagnfræðin er gagnrýnin og
fræðileg en sagan er frásögn atburða. Mér finnst betra að lesa rit
þar sem vafaatriði eru rakin og margvísleg sjónarhorn dregin fram
en leiðinlegastar bækurnar sem segja bara sögu og sleppa sagn-
fræðinni. En það er hægt að skrifa alls konar yfirlitsrit. Það er ein
leið að höfundar geri grein fyrir skoðunum sínum og þeim for-
sendum sem þeir ganga út frá. Eric Hobsbawm hefur til dæmis
skrifað fræga yfirlitssögu en með sínum formerkjum. Þannig verð-
ur formið líflegra og meiri kröfur eru gerðar til vitsmuna lesenda.
Ég hef minnstar áhyggjur af
yfirlitsritum í kennslu í sagn-
fræðiskor því þar eru nemend-
urnir að læra að lesa sagn-
fræði. Hins vegar geta þau gef-
ið villandi upplýsingar. Form
yfirlitsrita hefur haldist svo
lengi að við erum farin að
halda að það sé hlutlaus saga
sem þau segja, þegar hún er
fyrst og fremst ófrumleg og
ekki hlutlaus. Formgerð þeirra
er orðin svo stöðluð að erfitt
er að koma með nýjar áherslur
í yfirlitsritin. Agætt dæmi um
það er hve illa hefur gengið að
koma sögu kvenna inn í yfir-
litsrit, það þarf að breyta
forminu til að skapa hinni nýju
þekkingu rými innan frásagn-
arinnar.
Hefur saga samfélagslegt Itlutverk?
Ég tel að hún hafi mun meira hlutverk en við gerum okkur grein
fyrir. Hið hefðbundna form yfirlitsrita sem sagnfræðingar hafa
komið sér saman um lýtur að mínu mati að ábyrgðarhlutverki
þeirra. Það hefur ákveðin endurskoðun
átt sér stað innan fagsins sem hefur ekki
ratað eins auðveldlega út í heildarsög-
una, eða almennan söguskilning. Þetta
geta verið undirstöðuatriði sem varða
sjálfsmynd okkar og pólitískar skoðanir.
Mér dettur í hug dæmi um þá mynd sem
við drögum upp af fjölskyldugerðinni.
Hin hefðbundna söguskoðun sýnir stór-
fjölskylduna sem grunneiningu samfé-
lagsins þar sem þrjár kynslóðir búa und-
ir sama þaki í barnmörgum fjölskyldum. Við erum svo að hafa
áhyggjur af því að þessi grunneining samfélagsins sé að brotna
upp en rannsóknir sýna að þessi fjölskyldugerð með fjölda barna
er 20. aldar fyrirbæri. Húsfólk fyrri tíma voru ekki afinn og amm-
an heldur vinnufólk og ómagar og meðalfjöldi barna í heimili var
ekki mikill. Breyting á fjölskyldugerð er þar af leiðandi ekki brot
á náttúrulögmálum. Þessi ótti við ímyndaða samfélagsupplausn
hefur bein áhrif á hvernig við högum lífi okkar, ölum upp börnin
og hvaða flokk fólk kýs.
Við spyrjum okkur hvað sé eðlilegt og rétt og viðmiðin finnast
að miklu leyti í því hvernig hlutirnir hafi verið fram að þessu. Af-
staða okkar til annarrar menningar er líka byggð á söguþekkingu
eða söguvitund. Sömuleiðis sjálfsmyndin. Viðhorf okkar fslend-
inga til miðalda er til dæmis mjög mótandi fyrir sjálfsmynd íslend-
inga í dag. Það er einnig einkennandi að í flestum yfirlitsritum fær
nýöld mun minna rými til umfjöllunar en t.d. miðaldir. Það er til
marks um hvað við teljum mikilvægt fyrir okkur sem íslendinga,
en heldur í leiðinni áfram að móta þetta viðhorf.
Söguvitund er ekki nýtt fyrirbæri og tengist ekki endilega nú-
tímalegum þjóðernishugmyndum. Ég tel að hún sé alltaf fyrir
hendi og hafi skipt máli á miðöldum þegar menn voru að rita ís-
lendingasögurnar. Yfirlitsrit hafa þann tilgang að sameina, sætta,
hvetja og oft að styðja við ákveðin öfl í samfélaginu. Þau segja
ákveðna sögu í ákveðnu formi, sem hefur smám saman gert sögu
íslands að þægilegri dægrastyttingu fyrir þorra landsmanna.
Hin liefðbundna söguskoðun sýnir stórfjölskylduna sem
grunneiningu samfélagsins þar sem þrjár kynslóðir búa
undir sama þaki í barnmörgum fjölskyldum. Við erum svo
að hafa áhyggjur af því að þessi grunneining samfélagsins
sé að brotna upp en rannsóknir sýna að þessi fjölskyldu-
gerð með fjölda barna er 20. aldar fyrirbæri.
1 6 SAGNIR 24 ÁRGANGUR 04 V 1 Ð T A L
G U N N A R
ÞÓR BJARNASON
LARA MAGNUSARDOTTIR