Sagnir - 01.06.2004, Page 23

■ HUGRÚN ÖSP REYNISDÓTTIR
ir því, hvað í henni felst.““ Ljóst væri að aðild íslands að EFTA
myndi hafa ýmis vandkvæði í för með sér fyrir iðnað en jafnframt
væri það álit stjórnar Félags fslenzkra iðnrekenda að í framtíðinni
yrði það ekki síður hagsmunamál iðnaðarins en sjávarútvegs og
fiskvinnslu að eiga greiðan aðgang að erlendum mörkuðum. Því
væri rétt að sækja um aðild til að kanna með hvaða kjörum ísland
gæti gengið í EFTA og hvaða aðgerðum ríkisstjórnin hygðist beita
til að leggja grundvöll að þeirri iðnþróun sem yrði að eiga sér stað í
náinni framtíð áður en hægt væri að taka endanlega afstöðu til
málsins.26
Svo virðist sem stjórnarandstaðan hafi tekið það sem gefið mál
að ef sótt yrði um aðild að EFTA þá yrði sjálfkrafa gengið inn.
Minnihluti utanríkisnefndarinnar taldi að ekki væri tímabært að
sækja um aðild að EFTA og lagði því til að málið yrði ekki tekið
fyrir á Alþingi haustið 1968 eins og fyrirhugað var.27 Sú tillaga var
þó ekki samþykkt.28 Ólíkt forsvarsmönnum iðnrekenda, sem töldu
að best væri að sækja um aðild að EFTA til að kanna hvaða kjör
væru í boði áður en hægt væri að taka afstöðu til málsins, hamraði
stjórnarandstaðan á því að sækja ekki um aðild að EFTA. Astæðan
var sú að hún taldi að vel hugsuð ákvörðun og mikil alvara þyrfti
að liggja að baki aðildarumsókn. Ólafur Jóhannesson, formaður
Framsóknarflokksins, sagði að það væri ekki búið að ganga fylli-
lega frá efnahagsaðgerðum stjórnvalda og því ætti að bíða með að
sækja um aðild að EFTA. Niðurfelling verndartolla myndi hafa gíf-
urleg áhrif á íslenskan iðnað og margar iðnaðarvörur myndu aldrei
standast þá samkeppni sem yrði ef óheftur tollfrjáls innflutningur
frá EFTA-löndunum ætti sér stað. Margir myndu þá missa vinnu
sína og eitthvað þyrfti að koma í staðinn. Því þyrfti að móta varan-
lega efnahagsstefnu áður en aðildarviðræður færu fram.29 Fleiri
þingmenn Framsóknarflokksins tóku undir þetta og töldu að ekki
væri tímabært að sækja um aðild að EFTA að svo stöddu. Eysteinn
Jónsson þingmaður Framsóknarflokksins sagði að EFTA væri
bandalag jafningja en íslendingar væru dvergar við hliðina á þeim
sökum fámennis. Því taldi hann að íslenskur iðnaður gæti ekki
staðist samkeppni erlendis frá eða verið fluttur út á þessa markaði
EFTA-svæðisins.30 Viðskiptaráðherra og flestir þingmenn rfkis-
stjórnarinnar töldu aftur á móti að með því að fá nægilega langan
aðlögunartíma í iðnaðarmálum yrðu afleiðingarnar af afnámi tolla-
verndarinnar ekki eins slæmar og margir byggjust við. Þegar iðnað-
urinn fengi frjálsan aðgang að stóru markaðssvæði yrði hægt að
hefja undirbúning iðnþróunar á ákveðnum forsendum. Því gæti að-
ild að EFTA orðið til þess að alhliða stefna í iðnaðarmálum yrði
mótuð hér á landi. Þessu til stuðnings sagði hann að fulltrúar iðn-
rekenda teldu að afnám allra verndartolla væri ekki nein frágangs-
sök ef það ætti sér stað á löngum tíma.3'
ÖNNUR ÁHRIF TOLLALÆKKUNAR
Mönnum var ljóst að aðild að EFTA og sú tollalækkun sem til
kæmi í kjölfarið myndu hafa veruleg áhrif á fjármál ríkissjóðs.
Margir höfðu áhyggjur af því að lækkun tolla á iðnaðarvörum frá
EFTA-svæðinu myndi hafa neikvæð áhrif á viðskipti við Austur-
Evrópu. Örn Erlendsson hagfræðingur taldi að niðurfelling toll-
anna frá EFTA-löndunum myndi þýða algjöra innflutningsstöðvun
frá öðrum viðskiptasvæðum. Auk þess taldi hann að ekki væri hægt
að afnema tolla á iðnaðarvörum án þess að afnema eða lækka um
leið tolla á því hráefni sem innlendur iðnaður þarfnaðist og jafn-
framt tolla á þeim innfluttu vélum og tækjum sem þjónuðu íslensk-
um iðnaði. Ef þessir tollar yrðu lækkaðir væri augljóst að niðurfell-
ing tolla og samsvarandi tekjurýrnun ríkissjóðs yrðu mun meiri en
þeir tollar sem féllu niður frá EFTA-svæðinu.32
Lúðvík Jósepsson, formaður Alþýðubandalagsins, tók undir það
sjónarmið að það yrði líka að koma á tollalækkunum til landa utan
EFTA. Flann kvaðst vera sannfærður um það að ef Islendingar
tækju upp tollastefnu sem mismunaði allverulega þeim þjóðum
sem stæðu utan EFTA s.s. Bandaríkjunum og Sovétríkjunum,
EVRÓPU / UM HVAÐ
myndu þau ríki láta landsmenn kenna á því í viðskiptum sínum á
öðrum sviðum.33
Gylfi Þ. Gíslason taldi að í ljósi þess að viðskiptin við Austur-Evr-
ópu væru nú ekki eins mikilvæg og þau voru áður fyrr þá myndi
ekki skapast stórt vandamál af því að veita EFTA-ríkjunum betri
tollakjör en öðrum ríkjum. Þau viðskipti hefðu ekki alltaf farið
fram á jafnréttisgrundvelli og því gætu þessar þjóðir háð miklu
harðari samkeppni hvað snerti verð og vörugæði en áður var. Hann
viðurkenndi að þrátt fyrir að langur aðlögunartími myndi fást ef
gengið yrði í EFTA myndi sú tollalækkun, sem þyrfti að eiga sér
stað við aðild, hafa veruleg áhrif á fjármál ríkissjóðs. Því lagði hann
til að ríkissjóði yrði bættur tekjumissirinn með hækkun söluskatts
og fasteignagjalda.34 Ekki fannst Ólafi Jóhannessyni mikið til þess-
ara hugmynda Gylfa koma og sagði þær ekki vera raunsæjar. Hins
vegar kom hvorki hann né aðrir þingmenn stjórnarandstöðunnar
með neina aðra hugmynd að því hvernig bæta mætti ríkissjóði
tekjumissinn sem hlytist af inngöngunni í EFTA.35
ATVINNUREKSTUR ÚTLENDINGA í LANDINU
Þingmenn ríkisstjórnarflokkanna virtust ekki óttast þær afleið-
ingar sem kynnu að hljótast af ákvæðum 16. greinar EFTA-samn-
ingsins. Á fundi norrænu viðskiptaráð-herranna í febrúar 1968
sagði Gylfi Þ. Gíslason að hann sjálfur og fleiri í ríkisstjórn íslands
hefðu í raun ekki svo miklar áhyggjur af ákvæði 16. greinar EFTA-
samningsins. Hins vegar skildi hann það sjónarmið stjórnarand-
stöðunnar að ákvæðið kynni að vera tortryggilegt.36 Hann taldi að
með löggjöf innanlands og sérstökum samningum sem hægt væri
Gylfi Þ. Gíslason taldi að í ljósi þess að
viðskiptin við Austur-EvTÓpu væm nú
ekki eins mikilvæg og þau voru áður
fyrr þá myndi ekki skapast stórt vanda-
mál af því að veita EFTA-ríkjunum
betri tollakjör en öðrum ríkjum.
að gera við EFTA yrði jafnréttisákvæðið ekki stórvanda-mál fyrir
íslendinga.37 Sveinn Guðmundsson þingmaður Sjálfstæðisflokksins
var sammála Gylfa í þessu máli og sagði að ríkisstjórnin gæti
stjórnað ákvæðum 16. greinarinnar að miklu leyti. Hann túlkaði
ákvæðið á þann hátt að með lagasetningu gætu aðildarríkin sam-
þykkt takmarkanir á stofnun fyrirtækja innan vissra atvinnugreina
án þess að brjóta EFTA-sáttmálann. Nefndi hann dæmi um þetta
frá Noregi en þar í landi þurfti sérstakt leyfi frá ráðherra til að
byggja upp fiskvinnslustöðvar og greinar innan fiskiðnaðarins.
Með þessu leyfi væri því gengið út frá því að aðildarríki gætu haft
fulla stjórn á fjárfestingu og atvinnuréttindum hvert í sínu landi.38
Eysteinn Jónsson óttaðist mjög þær afleiðingar sem kynnu að
hljótast af atvinnurekstri útlendinga í landinu. í ársbyrjun 1968
skrifaði hann grein um ísland og markaðsbandalögin í tímaritið
Samvinnan. Þar kemur fram að hann taldi að atvinnurekstur út-
lendinga í landinu gæti aldrei komið að sama gagni né orðið jafn-
gildur þeim sem innlendir aðildar stæðu að. Atvinnurekstur út-
lenskra aðila byggðist á gróðasjónarmiði hins erlenda einkafram-
taks og þeir aðilar sem stunduðu slíkan atvinnurekstur kæmu þeg-
ar gróðaútlitið væri gott en hyrfu svo þegar þeim sýndist. Gróðinn
af þessháttar atvinnurekstri færi úr landi og einnig það fjármagn
sem annars væri ætlað til endurnýjunar og afskrifta. Vegna þessara
ástæðna taldi hann að atvinnurekstur erlendra aðila gæti aldrei
orðið öruggur liður í þjóðarbúinu.”
Ólafur Jóhannesson taldi að útilokað væri að íslendingar gætu
gengist undir ákvæði 16. greinar sáttmálans undantekningalaust.
Mörg atriði í greininni væru óljós en vafasamt væri að telja nægi-
V A R DEILT? SAGNIR 24 ÁRGANGUR 04 21