Sagnir - 01.06.2004, Side 63

Sagnir - 01.06.2004, Side 63
■ GUÐNÝ HALLGRÍMSDÓTTIR hennar flutti ekki með á nýja heimilið heldur fékk hún nýja ráðs- konu sér til aðstoðar, Guðrúnu Oddsdóttur, sem hafði alist upp í Hörgsdal. Ný og ókunn ráðskona hefur tæplega sýnt Arnbjörgu sama umburðarlyndi og ástúð sem systir hennar gerði. Viðskilnað- urinn við foreldra og systkini hefur líka sett sitt mark á lífsvilja hennar og getu til að takast á við nýtt umhverfi og nýjar venjur. Smátt og smátt hefur Arnbjörg þó aðlagað sig aðstæðum á nýja heimilinu, börnin vaxið úr grasi og ráðskonan gerst heimavön. Arið 1807 hafði Arnbjörg verið algjörlega blind í átta ár. Börnin hennar tvö voru á 10. og 11. aldursári og farin að geta annast sig að mestu leyti sjálf. Fermingarundirbúningurinn var hafinn og í árleg- um skýrslum sóknarprestsins sést að geta barnanna í lestri og skrift jókst með hverju árinu. Guðrún ráðskona hefur trúlega aðstoðað við að uppfræða börnin.14 ÁSTÆÐUR HJÓNASKILNAÐARINS Foreldrar Arnbjargar voru orðin háöldruð og hætt búskap. Jón sonur þeirra hafði tekið við búsforráðum á Morðtungu og hýsti nú gömlu hjónin. Algengt var að aldraðir foreldrar önnuðust smá- börnin á bænum sem voru of ung til að vinna en á Morðtungu voru sex börn á aldrinum fimm til ellefu ára. f Hörgsdal nutu Jón og Arnbjörg aftur á móti dyggrar aðstoðar ráðskonu sinnar sem hafði verið í vist hjá þeim í nokkur ár. Guðrún annaðist líklega flestar húsmóðurskyldur Arnbjargar á bænum og hafa þau hjón því vænt- anlega ekki viljað missa hana burt úr vistinni.25 A þessum tíma var nokkur vinnuafls skortur á landinu og góðar ráðskonur því eftir- sóttar í vinnu.26 Algengt var að aldraðir foreldrar önn- uðust smábörnin á bænum sem voru of ung til að vinna en á Morðtungu vom sex börn á aldrinum fimm til ell- efu ára. Aðstæður þeirra Jóns og Arnbjargar voru slíkar að erfitt hefði verið fyrir heimilið að komast af án ráðskonunnar. Því var nauð- synlegt, til að koma í veg fyrir upplausn fjölskyldunnar vegna veik- inda Arnbjargar, að tryggja ráðskonunni lagalega framtíðarfram- færslu. Jón bóndi ákvað því að sækja um skilnað við konu sína og leyfi til að giftast ráðskonunni. REYNT AÐ SÆTTA HJÓNIN Samkvæmt tilskipun frá kansellíinu, frá því um 1800, var stiftamt- mönnum og amtmönnum leyfilegt að gefa hjónum leyfi til skilnað- ar að borði og sæng „naar de ei ved mægling kunne bringes til For- lig, og at leve I Enighed með hinanden.'*27 Ákvörðun dönsku stjórn- arinnar var þá merki um breytt viðhorf yfirvalda til hjónabandsins þar sem fólki var í vaxandi mæli gert mögulegt að skilja án þess að þurfa að sanna hjúskaparbrot á maka sinn. Áður en yfirvöld gáfu hjónum leyfi til aðskilnaðar að borði og sæng þurftu sáttatilraunir að fara fram í umsjón sóknarprests. Jón og Arnbjörg urðu því fyrst að sækja sáttafundi hjá sóknarpresti sín- um, Bergi Jónssyni, áður en þau gátu fengið leyfi til aðskilnaðar að borði og sæng. Hjónin hafa þó varla haft ástæðu til að sækja slíka fundi enda ríkti fullkomin sátt þeirra á milli um ráðahaginn en meginástæða skilnaðarins var auðvitað að tryggja áframhaldandi sambúð þeirra. Sáttanefndir eða „forligelsescommisioner" voru innleiddar í Dan- mörku með tilskipun 1795 en hér álandi25. ágúst 1798® Allur gang- ur var á hvernig þær störfuðu um landið en árið 1806 gaf Frederik C. Trampe stiftamtmaður út allsherjarskipulagsskrá fyrir sáttanefndir í suðuramtinu sem skipaðar voru presti sóknarinnar ásamt hrepp- stjóra eða öðrum tiltækum embættismönnum á staðnum.25 ÖRLAGASAGA ÚR ÍSL Sáttanefndum bar að reyna að ná sáttum milli hjóna er óskuðu eftir skilnaði að borði og sæng. Þær skyldu síðan árlega senda amt- manni skriflega skýrslu um gang mála þar sem ástæður skilnaðarins voru tíundaðar ásamt aðstæðum hjónanna og hvort sátt hefði tekist milli þeirra eða hvort setja þyrfti málið í dóm.30 Sóknarprestur þeirra Jóns og Arnbjargar þekkti vel erfiðar aðstæður þeirra. Jón hafði unnið hjá Bergi áður en hann giftist Arnbjörgu en auk þess hafði presturinn tekið hús á þeim árlega, skírt og jarðsett börn þeirra og tekið þannig fullan þátt í sigrum þeirra og sorgum í lífinu. Magnús Stephensen SKÝRSLA SÓKNARPRESTS Árið 1807 var Trampe greifi starfandi stiftamtmaður á íslandi og til hans sendi sóknarpresturinn skýrslu um misheppnaðar sáttatil- raunir milli þeirra hjóna. f bréfinu ræddi hann óskir þeirra og sótti um leyfi til skilnaðar. Presturinn gerði heldur meira úr erfiðleikum fjölskyldunnar en efni stóðu til. í meðaumkun sinni með hjónunum hefur hann viljað hjálpa þeim við að hliðra til sannleikanum á sem heppilegastan máta fyrir umsóknina. í bréfinu segir presturinn hjónin hafa mætt fyrir sáttanefndina þar sem þau hafi sagst ekki treysta sér lengur til að búa saman í hjóna- bandi vegna fötlunar Arnbjargar. Hún hafi verið staurblind síðast- liðin átta ár og því ekki getað sinnt börnum þeirra þremur „hvoraf det ældste ednu ikke kan ernære sig selv.“ Staðreyndin var þó sú að að börnin voru aðeins tvö og það eldra var orðið tíu ára. í bréfinu sagði presturinn að búi þeirra yrði ekki lengur viðhaldið nema þau réðu til sín dugmikla og trygga ráðskonu sem væri ekki til neinnar staðfestu nema Jón Eiríksson myndi giftast henni. Presturinn gerði heldur meira úr erfið- leikum fjölskyldunnar en efni stóðu til. I meðaumkun sinni með hjónunum hefur hann viljað hjálpa þeim við að hliðra til sannleikanum á sem heppi- legastan máta fyrir umsóknina. Bæði Arnbjörg og faðir hennar samþykktu ráðahaginn enda var Arnbjörg algerlega háð aðstoð annarra vegna fötlunar sinnar. Und- ir skýrsluna skrifuðu Jón, Arnbjörg, Þórarinn og tveir vottar þ.á m. Bergur sóknarprestur. Undir nöfnum Arnbjargar og Þórarins stendur í sviga að hendi þeirra sé stýrt. Ellihrumleika Þórarins og blindu Arnbjargar var að sjálfsögðu þar um að kenna.” S V E I T SAGNIR 24 ARGANGUR 04 61
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.