Sagnir - 01.06.2004, Blaðsíða 93

Sagnir - 01.06.2004, Blaðsíða 93
Markmiðið með þessum skrifum er að reyna að varpa nokkru ljósi á lífshlaup almúgamanns. Hér verður einblínt á verk hans og störf en einnig á persónuleika og áhrif hans á sína nánustu og um- hverfi sitt. Einnig verður gerð tilraun til að blanda saman ólíkum heimildum til að ná fram mismunandi sjónarhornum. Vonast ég til að með þessari aðferð fái lesendur nánari tilfinningu fyrir persónu viðfangsefnisins og umhverfi. HVER ER MAÐURINN? Þorlákur Björnsson var fæddur á Varmá í Mosfellssveit á Þorláks- messu þann 23. desember 1899 og dó á Selfossi árið 1987. Lífshlaup Þorláks hefur mörgum þótt athyglisvert enda var hann einn af kunnustu hestamönnum landsins hér áður fyrr og hafa ýmsar heim- ildir um Þorlák varðveist. Umræddar heimildir eru aðallega viðtöl og greinar sem hafa birst víða, t.d. í bókum, tímaritum og sjón- varpi. Þar sagði Þorlákur frá lífshlaupi sínu og rifjaði upp gamlar sögur, aðallega um fólk og hesta. Þorlákur var alþýðumaður en það sem skildi hann helst frá öðrum meðaljónum síns tíma var hversu víðförull og þekktur hann var á meðal manna á hans sviði. Það er óhætt að segja að Þorlákur hafi verið litrík persóna með áhuga- verða sögu að baki. Rökstuðningur þess eru persónuleg kynni mín af afa og samtöl mín í gegnum árin við fólk sem þekkti hann vel og er á sama máli. ÆSKULJÓMINN, HESTARNIR OG VINNAN Fyrsta æviminning Þorláks var frá því þegar hann var þriggja ára. Faðir hans reiddi hann á gráum hesti sem hét Hrafn og hafði fagur- blátt fax en þessi hestur fæddist svartur. Þorlákur kvaðst hafa mun- að eftir hnakkalokkunum sem hann fiktaði í á klárnum en þeir voru alveg við nefið á honum.4 Þessi atburður átti sér stað undir Eyjafjöllum en þangað flutti Þorlákur fjögurra ára gamall eftir að faðir hans dó, ásamt móður sinni, Önnu Jónsdóttur, og tveimur bræðrum. Björn Þorláksson faðir þeirra stofnaði ullarverksmiðjuna Álafoss og rak hana þar til hann andaðist 27. febrúar 1904.5 Anna, Þorlákur og Stefán, bróðir Þorláks, fluttust að Drangshlíð undir Eyjafjöllum en þriðji og yngsti bróðirinn, Jón, fór til frændfólks þeirra að Eystri-Sólheimum. Þorlákur var aldamótabarn og ólst upp á rótgrónu menningar- heimili hjá hjónunum Þorsteini Jónssyni og Guðrúnu Jónsdóttur, sem var móðursystir hans. Það var reglusemi og myndarskapur á öllum heimilisbrag í Drangshlíð og söngur oft á tíðum iðkaður þar. Þorlákur vandist söng ungur að aldri en sjálfur hafði hann mikla og sterka söngrödd og lét oft að sér kveða á mannamótum seinna meir.6 Á veturna voru haldnar kvöldvökur upp á gamlan máta en þá las einhver upphátt sögur eða kvað rímur fyrir heimilisfólkið sem sat í kring og vann lítilsháttar innistörf. Það var talsverð samkeppni á milli bræðranna hvor fengi að lesa en þeir vildu miklu frekar lesa sögur heldur en að tæja hrosshár, þæfa sokka eða eitthvað annað.7 Á þessum kvöldvökum urðu fyrstu kynni Þorláks af íslendingasög- unum en þær voru í miklu uppáhaldi hjá honum allar götur síðan.8 Líkt og önnur íslensk börn sem ólust upp í sveit á þessum tíma þurfti Þorlákur að vinna sem og aðrir á bænum þegar hann hafði aldur til. Það voru ýmis bústörf sem voru í verkahring þeirra bræðra. Þeir þurftu að gæta lambfjár á vorin, sitja yfir kvíaám, sinna heyskap, taka þátt í smalamennsku auk ýmiskonar snúninga og annars sem til féll.9 HAFIÐ OG HEIMURINN Sveitabæirnir undir Eyjafjöllum nutu góðs af annarri lífsafkomu en hefðbundnum landbúnaði. Það er stutt vegalengd að sjónum og aldagömul hefð var fyrir því að bændur undir Eyjafjöllum stund- uðu saman litla útgerð á árabátum til þess að færa meiri björg í bú. Þorlákur hafði sín fyrstu kynni af sjómennsku af róðrunum frá sandinum undir Eyjafjöllum. Hann byrjaði sem hálfdrættingur og var nýfermdur þegar hann fékk að fara í túr með Sigfúsi Ólafssyni, formanni frá Eystri-Skógum. Oftast var róið út frá Jökulsá á Sól- heimasandi þar sem heitir Máríuhlið. Þessi staður var talin hentug- Þ A Ð BÆTIR HVERN BRAGNA A O j ur fyrir smáútgerð því þarna úti fyrir eru grynningar og hraun- drangar sem mynda eins konar sund eða hlið fyrir bátana við útfall ; Jökulsár á milli þessara skerja og eyrarinnar við árósinn.10 Að sögn Þorláks varð hann talsvert sjóveikur í sínum fyrsta róðri en dró þó nokkra fiska. Það þótti sjálfsagt að færa einhverjum sem talinn var þurfandi fyrsta dregna fiskinn en sá fiskur nefnist Maríu- i fiskur. Maríufisk sinn gaf Þorlákur tveimur konum í sveitinni sem [ hann vissi að voru fátækar. Áður en róið var út frá Jökulsárlóni [asdf2]þurfti talsverðan undirbúning þannig að allt gengi vel. Huga þurfti að byrðarólum en það voru ólar með hvalanálum sem fisk- í arnir voru kræktir á og síðan festar á hestana sem báru björgina | heim. Sömuleiðis þurfti að gæta þess að önglar, færi og sökklar I væru í lagi áður en haldið var út. I landi urðu að vera vaktmenn | sem sáu um hestana á meðan. Þeirra verk var m.a. að sjá til þess að hafa hauspoka í lagi fyrir hestana svo þeir gætu étið hey úr þeim. Hauspokarnir voru sérsaumaðir með hornsylgjum í opi og band í til að festa upp um haus á hestinum. Ásamt því að gefa þeim hey 1 var farið með þá a.m.k. einu sinni að Jökulsá til þess að gefa þeim | að drekka. Ef gott var í veðri voru unglingar látnir sjá um að vakta en fullorðnir ef sjór var varasamur til þess að veifa til bátanna. | Landmaður þótti vera í betri aðstöðu til þess að meta aðstæður heldur en bátsmenn og því hlýddu bátsmenn alltaf ef þeir voru veifaðir að landi. Veiðarnar gengu misjafnlega og stundum fengu I þeir vænan hlut þótt stutt væri róið. Þorlákur náði þremur vertíð- j um sem strákur á Sólheimasandi. Stuttu eftir að hann hóf búskap að Eyjarhólum reri hann aftur nokkra túra frá Máríuhliði. Fyrst j með Ásgeiri í Framnesi á bátnum Lukkusæl og síðan hjá Sigurði í Sólheimakoti á Voninni." Þorlákur á leið á hestamannamót á Hellu í júlí 1975 g £ j 7 a ÞEIM HESTI sagnir 24 árgangur 04 91
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.