Hermes - 01.12.1988, Síða 27

25
manngildisstefnu og félagsþroska, en
láta gróðafíkn einstaklinga og alveldi
peninga þoka fyrir þjóðnýtu starfi og
stéttum þess.
Þótt Jónas Jónsson setti boðun sam-
vinnuhugsjóna og samfélagshugmynda
efst á dagskrá sína í Samvinnuskólanum,
var honunt ljóst að skólinn varð líka að
veita nemendum sínum kunnáttu og
þjálfun í væntanlegum samvinnustörf-
um. Þegar leið á þriðja áratuginn fann
hann mjög til þess að þessum þætti var
ekki sinnt nægilega vel. Þá barst skólan-
um mikilvæg hjálp í þessu efni. Ungur og
vaskur Vestfirðingur, Guðlaugur Rós-
inkranz, kom árið 1930 heim frá námi í
Svíþjóð, þar sem hann hafði m. a. lagt
stund á samvinnufræði og hagfræði. Jón-
as réð hann að Samvinnuskólanum, og
hann var þar síðan sem yfirkennari í tvo
áratugi. Hann kenndi löngum hagfræði
við skólann og samdi og gaf út fyrstu
kennslubók í þeirri grein hér á landi.
Jónas ákvað einnig, að hætt skyldi að
kenna dönsku í skólanum, en sænska
tekin þar upp í staðinn, og Guðlaugur
kenndi hana. Mun Samvinnuskólinn
hafa verið eini almenni skólinn hér á
landi þá sem kenndi sænsku eitt Norður-
landamála. Þetta var talið heppilegt
vegna þess hve mikil tengsl íslenskir
samvinnumenn höfðu þá þegar við
sænska samvinnumenn, enda átti sam-
vinnustefnan þar mikil óðul.
Jónas átti annríkt við þingsetu og
stjórnarstörf. er Guðlaug bar að garði
Samvinnuskólans, og lét hann því taka
við að kenna samvinnusögu um tíma og
síðan af og til, en hélt þó sjálfur áfram
morgunræðunum um félagsmál þegar
hann gat. Guðlaugur var settur skóla-
stjóri í stað Jónasar 1931-32, og síðar
hvíldi skólastjórnin á honum oft og ein-
att, og hann átti mestan þátt í því að gera
skólann að starfsþjálfunarstöð jafnframt
bóknáminu. Samstarf Jónasar og Guð-
laugs var mjög gott og farsælt, og starf
Guðlaugs við skólann létti mjög á Jónasi
og lyfti skólanum að gildi í hlutverki
þjálfunar samvinnustarfsmanna og for-
ystumanna í samvinnustarfi. A þessum
umbrotaárum í þjóðlífinu. þegar mörg
spjót og þungar öldur dundu á skóla-
stjóranum og drógu hann frá skólastarfi,
veitti Guðlaugur skólanum nauðsvnlega
staðfestu og forsjá í daglegu námi. og sá
um að hann stæði undir nafni sem virk
þjálfunarstöð samvinnumanna. Skólinn
átti honum mikið að þakka þau ár sem
kennslu hans og verkstjórnar naut við.
Sigurður Hreiðar Hreiðarsson
Einkaheimili
Jónasar og Guðrúnar
Oft er það svo, að í dagsins önn gleymist að þeir sem brýtur á í ölduróti landsmálanna
eiga sína fjölskyidu, heimili og einkalíf eins og hinir. Oftar en hitt er þetta vin sem þeir
leita til að loknum stormasömum degi og fínna þar þann frið og ró sem þeir þurfa.
Líka næðir stundum um fjölskylduna, og maki og börn hafa sjaidan þá brynju sem
landsmálamaðurinn hefur komið sér upp.
Jónas Jónsson frá Hriflu átti sér indæla konu, mannvænlegar dætur og gott heimili.
í árbók Nemendasambands samvinnuskólans, öðru bindi, birtist viðtal við Auði og
Gerði Jónasdætur um bernskuheimili þeirra, eftir Sigurð Hreiðar Hreiðarsson. Við-
talið gefur mjög góða mynd af heimili Jónasar og Guðrúnar. Það fór fram á þeirra
gamla heimili, Hamragörðum, sem þá, árið 1974, var orðið félagsheimili samvinnum-
anna, sem það hefur verið síðan.
Það er vel viðeigandi að endurbirta þetta viðtal hér í afmælisútgáfu Hermesar.
Vestur í bæ, þar sem mætast
Hofsvallagata og Hávallagata,
stendur reisulegt hús, fallegt, en
lætur ekki mikið yfir sér. Umhverfis er
garður, vel ræktaður og hirtur, um-
kringdur steinvegg. Þarna bjuggu áður
Jónas Jónsson frá Hriflu og kona hans,
Guðrún Stefánsdóttir. Þau fluttu inn í
þennan bústað skólastjóra Samvinnu-
skólans strax og hann var fullger árið
1941 og bjuggu þar til æviloka. Síðan hef-
ur húsið verið félagsheimili samvinnu-
manna. Þetta eru Hamragarðar.
Inn í húsið er gengið frá Hofsvalla-
götu, nær miðja vegu milli Hávallagötu
og Túngötu. Þó telst þetta hús til Há-
vallagötu. Svona undarleg er nú sum-
staðar hún Reykjavík. En þetta skiftir
líklega engu máli, því að við, sem notum
þetta hús, hugsum ekki um það aðeins
sem númer við götu, heldur sem Hamra-
garða, og þeir eru í sjálfu sér hafnir yfir
tölur og traðir.
Þeir sem eru á líku reki og ég eða yngri
muna ekki Hamragarða sem heimili Jón-
asar. Og það vill gjarnan fara svo að þeg-
ar umsvifamikilla athafnamanna er
minnst, gleymist að þeir hafi átt einkalíf
og fjölskyldu. Og það var einmitt til þess
að bregða upp mynd af heimili Jónasar
og Guðrúnar og varðveita hana, að ég
bað dætur þeirra, Auði og Gerði, að eiga
með mér dagstund í Hamragörðum og
rifja upp minningar. Þær urðu ljúflega
við þeirri bón og það var hlýlegur haust-
dagur, sem við áttum þar saman.
Þeir, sem þekkja til Hamragarða, og
Sigurdur Hreidar Hreibarsson.
Útskr. 1959.
Hefur stundab blabamennsku og kennslu.
Var nokkur ár kennari ab Bifröst.
Er nú ritstjóri timaritsins Úrvals
og fæst vib ýmis ritstörf.
þeim fer sífellt fjölgandi, vita að þar er
notalegt að vera. Listamenn sýna þar
gjarnan verk sín í litlum en notadrjúgum
sal með vandaðri lýsingu. Bæði þeir og
gestir þeirra hafa fundið þessa sömu
notakennd. Þetta var líka eitt hið fyrsta,
sem systurnar minntust á. Og þeim kom
það ekki á óvart, þær þekktu þetta af sér
og sínum, en það gladdi þær, að „vanda-
lausum" skuli á sama veg farið.
Þegar Hamragarðar komu til skjal-
anna 1941, var Samvinnuskólinn orðinn