Hermes - 01.12.1988, Blaðsíða 19

17
Andrés Kristjánsson
Hver voru þjóð-
málaáhrif Jónasar frá
Hriflu
með boðun samfélagshugsjóna í
Samvinnuskólanum?
Samvinnustefnan er í eðli sínu og öllum uppruna þjóðmálastefna og
stjórnmálahreyfing, sem vili móta þjóðfélagið í sínum anda og
myndum, einkum ákveðna mannlífsþætti þess. Þegar hún barst til ís-
lands var svo ástatt, að þjóðin var risin á kné úr aldalangri erlendri
áþján og barðist þannig í lokaáfanga að sjálfstæði og formlegu full-
veldi, en myndun þjóðfélags í frelsi og samtíma þess fullveldis enn að
mestu draumur. Þegar svona stóð á mátti kalla sjálfgefíð að íslenskir
samvinnumenn ætluðu hugsjón sinni og samvinnustarfí mikinn hlut í
íslensku framtíðarþjóðfélagi, enda fóru þeir ekki dult með það.
Markmið Samvinnuskólans
íslenski samvinnuskólinn hefur því alltaf
haft sérstööu. Það var Jónas Jónsson frá
Hriflu sem markaði honum upphaflega
bás. Og hann hafði nijög ákveðin
markmið í huga fyrir Samvinnuskólann.
Þessi markmið Jónasar koma einkar
vel fram í erindi sent hann flutti á aðal-
fundi Sambandsins vorið 1922, þegar
skólinn hafði starfað formlega í fjóra
vetur.
í erindinu fjallar Jónas ítarlega um
verkefni Samvinnuskólans, starfshætti,
námsefni og tilgang. Það er vel við hæfi
að ljúka þessari samantekt um Jónas og
stofnun Samvinnuskólans með tilvitnun í
ummæli Jónasar í ræðunni frá 1922 þar
sem hann dregur sérstaklega fram hvað
eigi að skilja Samvinnuskólann frá öðr-
um skólum í landinu:
„Samvinnuskólinn hefir aldrei ver-
ið og getur aldrei orðið verslunarskóli
í líkingu við skóla kaupmanna. Sam-
vinnuskólinn er félagsmdlaskóli og
ekkert annað, hinn eini hér d landi
sem stefnir að því marki. Pað, að
nokkrir af nemendum hans verða
starfsmenn samvinnufélaganna,
breytir engu í þessu efni. Langflestir
verða starfandi félagsmenn í sam-
vinnufélögunum, eða ryðja nýjar
brautir d öðntm sviðum félagslífsins.
Pegar þetta er orðið alviðurkennt
munu menn dtta sig d því að Sam-
vinnuskólinn líkist ekki fremur skóla
kaupmanna í starfshdttum og tilgangi
heldur en vélstjóra-, stýrimanna- eða
búnaðarskólunum. Hlutverk Sam-
vinnuskólans er að veita inn í landið
víðtœkri þekkingit d samvinnu ann-
arra þjóða, og sýna Itve mörg erfið
viðfangsefni md leysa með samvinnu
hér d landi. Sumir afnemendum skól-
ans verða síðar starfsmenn kaupfélag-
anna, endurskoðendur þeirra, stjórn-
endur eða félagsmenn. Aðrir ryðja
samvinnunni nýjar brautir í iðnaði,
húsagerð, peningamdlum, samgöng-
um o.s.frv. En aðrir leggja d sig
ólaunað erfiði við að koma upp sam-
vinnubÓkasöfnum við livert kaupfé-
lag, ndmsfélögum um slík efni, og
mörgu fleira. Samvinnuskólinn er
jafnt fyrir ulla, karla og konur, unga
oggamla, ríkasem fdtœka, efþeirað-
eins Itafa vit og kjark til að vinna að
því að lyfta almenningi d Islandi til
meiri þroska og menningar með þeim
stuðningi sem félagsmdlaþekking nú-
tímans getur veitt“.
Með þessi markmið að leiðarljósi
stofnaði og mótaði Jónas frá Hriflu Sam-
vinnuskólann.
{ öðrum áratugi þessarar aldar,
/\ þegar fullveldisáfanginn var í
-L augsýn, var hugsjónadjarfasti og
vígfimasti baráttumaður samvinnustefn-
unnar á Islandi, Jónas Jónsson frá
Hriflu, nýkominn úr langri menntaför
sinni um Evrópulönd, þar sem hann leit-
aði einkum norrænna, germanskra og
engilsaxneskra fanga. Erindið út fyrir
landsteina hafði verið að kynna sér
kennslu- og skólamál til þess að nýta við
menntun kennaraefna hér á landi. Hann
hvarf að því verkefni í fyrstu eftir heim-
komuna, en frelsissókn þjóðarinnar og
endurreisn kvaddi hann viðstöðulaust út
á annan og stærri akur. Næstu árin
reyndi hann að hugsjónavæða þjóðina
með Skinfaxagreinum sínum, og þar
voru megingildi samvinnustefnu ríkur
þáttur. Þaðan lá för lians beina leið inn í
hina nýfæddu og fálmandi stjórnmála-
baráttu um innanlandsmálin og mótun nýs
þjóðfélags. Hin formlega sjálfstæðistaka
var honum brýnt mál, en hann minnti
jafnan á, að hún væri þó aðeins fyrsta
skref. Hin næstu og öllu mikilvægari
væru framfarir í þjóðlífinu og mótun
þjóðfélags frjálsrar og sjálfráða þjóðar í
anda mannúðar, félagsþroska og lýð-
reisnar. Það yrði aldrei gert með formi
einu og tilskipunum, heldur með þrot-
lausri eflingu manngildis og félagsþroska
kynslóðanna. Þar ætlaði hann skólum
mikið hlutverk, skólum sem sæktu mátt
Andrés Kristjánsson.
Hann hefurstarfað við blaðamennsku alla tíð,
skrifað nokkrar bækur og stundað þýðingar.
Andrés var um langt skeið ritstjóri Tfmans
en stundar nú ýmis ritstörf.
sinn og megin í þjóðarreynsluna og fyrir-
mynd hinnar bestu heimilismenningar.
Þannig varð að móta þjóðfélagið innan
lagarammans og gera það að greiðri
braut þjóðarsóknar á manngildisvegi.
En umfram allt varð að hefja gildi vinn-
unnar til vegs. Girða fyrir holdsveiki
auðsins í þjóðarlíkamanum í þágu sér-
gróða- og auðhyggjumanna. Hann ætl-
aði skólum þjóðarinnar ntikið hlutskipti í
því verki að gera þjóðina færa um að lifa
og starfa í þjóðfélagi félagsþroskans,
sem beitti afli auðsins til allmannaheilla.