Hermes - 01.12.1988, Qupperneq 33

31
stjóraíbúðinni í skrifstofuherbergi fyrir
Sambandið."
Nú hafði samvinnuhreyfingin numið
land í Reykjavík, og kom það víða fram,
er bygging húss yfir Jónas Jónsson kom á
dagskrá. Bjarni heitinn Benediktsson,
þáverandi borgarstjóri, gekk fram fyrir
skjöldu og ruddi úr vegi ýmsum örðug-
leikum varðandi byggingarleyfi, en
kaþólski biskupinn í Landakoti stuðlaði
að því, að góð lóð fengist í Landakots-
túni. Guðjón Samúelsson, sá frægi arki-
tekt, sem lengi hafði aðeins teiknað fyrir
ríkið, bauðst til að teikna húsið og sjá um
byggingu þess án endurgjalds, enda þeir
Jónas miklir vinir.
Fór um þetta verk eins og vænta mátti,
þegar slíkur maður var annars vegar, og
aðeins rúmu ári eftir að byggingin var
ákveðin, var húsið tilbúið. „Þegar húsið
var fullgert“, segir í grein Jónasar, „feng-
um við hjónin hlýlegt bréf frá stjórn Sam-
bandsins, þar sem okkur var tilkynnt, að
svo væri til ætlazt, að við ættum kost á
leigulausum bústað í þessu húsi, ekki að-
eins meðan ég starfaði við Samvinnu-
skólann, heldur meðan við lifðum. . . .
Var sýnilegt, að með þessari aðgerð
vildu forráðamenn Sambandsins láta
sjást í verki, að heimili okkar hjóna
hafði, og þó einkum aðstaða konu minn-
ar í þröngbýli Sambandshússins, verið
nokkuð erfið . . .“
Þegar hér var komið sögu, voru þau
Jónas og Guðrún orðin ein. Dæturnar
báðar giftar og farnar að heiman. Það má
því leiða að því getum, að þeim hafi þótt
heldur en ekki rúmt um sig, tvö ein í
þessu stóra húsi. „Þau vildu í rauninni
ekki hafa húsið svona stórt“, segja syst-
urnar. „En skipulagið mælti svo fyrir.“
„En ég veit“, bætir Auður við, „að
mamma naut þess að hafa svona rúmt
um sig. Þau nutu þess bæði, hve húsið
var fallegt og listrænt. Pabbi var líka svo
félagslyndur, að hann vildi helst alltaf
hafa gesti eða vera í nálægð fólks. Ef t.d.
mamma sat einhversstaðar ein við blað-
lestur, kom pabbi oftast með sín ritföng
og sat nærri henni og skrifaði. Andrúms-
loftið var svo hlýtt hjá aldurhnignu hjón-
unum. Mér finnst, að heimili þeirra hafi
verið eitthvert það yndislegasta, sem ég
hefi kynnst.“
Gerður: „Þar er ég þér alveg sammála.
Veislurnar hérna voru líka sérstaklega
skemmtilegar, enda fólkið fjölbreytt sem
kom, og húsið nánast búið til fyrir þær.
Rúmgóður inngangur, tvær samliggjandi
stofur við hliðina á eldhúsinu og svefn-
herbergin uppi. Enda voru haldnar hér
margar veislur og fjölmennar. Þess á
milli ríkti hér ró og friður, og ég minnist
þess, hve mamma naut þessara viðbrigða
Það er ekkert nýtt að dveljast á sólarströndu.
Jónas var mikill sundmaður og hér er svip-
mynd frá Frakklandsströnd 1926.
eftir ólguna í Sambandshúsinu, þó að
hún nyti raunar lífsins þar líka, bara á
annan hátt.“
Og hér voru haldnar fleiri veislur en
þær, sem Jónas og Guðrún héldu vinum
sínum. Sum barnabörn þeirra voru skírð
hér og fermingarveislur haldnar. Og
hálfum mánuði áður en Jónas dó, var
síðasta fjölmenna veislan haldin á Há-
vallagötu 24. Það var brúðkaupsveisla
dótturdóttur hans. Líkamskraftar Jónas-
ar voru þá farnir að þverra en hugsunin
og áhuginn óbreyttur. Og í lok glaðrar
veislu reis hin aldna kempa úr sæti sínu
með nokkrum erfiðismunum og hélt
stutta og snjalla ræðu fyrir minni ástar-
innar. Það var síðasta ræða Jónasar frá
Hriflu. - Það er engin furða þó að af-
komendum Jónasar og Guðrúnar þyki
vænt um húsið.
Þótt húsið við Hávallagötu risi of seint
til þess að dætur Jónasar slitu þar barns-
skónum, áttu þær þó báðar heima þar
um skeið. Gerður bjó þar um hríð með
fjölskyldu sinni, eftir að þau komu heim
frá Kanada, þar sem maður hennar
stundaði nám. Og Auður fluttist þangað
eftir að móðir þeirra féll frá og tók við
heimilishaldinu. Hún var þá sjálf orðin
ekkja. Faðir hennar bað hana þá að flytja
til sín ásamt dóttur hennar, sem enn var
í skóla. Og Auður leysti upp heimili sitt
og dvaldi með föður sínum meðan hann
lifði.
Einveran hefði átt illa við Jónas
Jónsson, manninn, sem alltaf vildi hafa
fólk í kringum sig. Hann hafði líka
ekkert þurft að hugsa um heimilishald á
lífsleiðinni. En eftir að heilsu Guðrúnar
fór að hnigna hin síðustu ár, lærði hann
nokkuð í þeirri grein. Og þá fann hann
líka nauðsyn þess, að ungir menn lærðu
eitthvað í matreiðslu. Tímarnir voru svo
breyttir. Konur vinna úti. Og hjónin
þurfa oft að skifta með sér verkum á
heimilinu. Látum Auði segja frá: „Eftir
að þrek mömmu fór verulega að bila,
lærði pabbi að sjóða algengan mat, t.d.
fisk og kartöflur og búa til ágætis kaffi.
En hann sagði við okkur systurnar. „Ég
kann ekki að búa til kaffi nema fyrir
tvo.“
Nú búa samvinnumenn að Hamra-
görðum. Þar hafa þeir fengið aðstöðu,
sem er öilu þeirra félagsstarfi ómetanleg
lyftistöng og stuðlar að þeirri kynningu
og samkennd, sem einkennir samvinnu-
hugsjónina. En þykir þeim, sem þessu
húsi unnu sem einkaheimili, að nú sé hún
Snorrabúð stekkur? Systurnar svara:
„Eitt af því, sem mjög einkenndi þetta
hús, var hinn listræni blær þess í gerð og
búnaði. í holinu var til dæmis rautt,
þykkt gólfteppi, sem náði upp stigann
alla leið upp á loft. I stigakróknum var
rauður setbekkur og lítið borð í stfl fyrir
framan, lampi og stytta af dansmey.
Handriðið upp stigann var svart, en
veggirnir á móti hvítir, málaðir með
grófum pensilförum. I stigauppgangin-
um héngu tvær afskaplega fallegar
myndir í kínverskum stfl, eftir Barböru
Arnason, háar og mjóar, sem mamma
bað Barböru að mála gagngert fyrir
þennan stað.2) Hurðir út frá þessum stað
voru dumbrauðar, og allt féll þetta listi-
lega saman.
Vitaskuld hefur húsið breytt um svip,
en það verður ekki annað sagt, en sér-
lega vel hafi tekist til. Það hefur glatt
okkur ákaflega, að þetta hús skuli hafa
orðið félagsheimili samvinnumanna, og
raunar ekki síður, hve fallega breytingin
frá einkaheimili í félagsheimili hefur
tekist. Hinn gamli grundvöllur hefur
hvarvetna verið látinn halda sér, en allt
hefur fengið nýtískulegri blæ í samræmi
við breytta tíma og breyttan tilgang. Við
erum ákaflega þakklátar forystu sam-
vinnuhreyfingarinnar, sérstaklega Er-
lendi Einarssyni forstjóra, fyrir þetta,
því það er ekki hægt að hugsa sér neina
notkun þessa húss meira í anda pabba og
mömmu. Það er varla hægt að segja
annað, en að heimili þeirra hafi alla tíð
verið raunverulegt félagsheimili sam-
vinnumanna.“
2) Rétt er aö geta þess hér, að eftir birtingu þessarar
greinar sýndu þær Gerður og Auður félagsheimili
samvinnumanna í Hamragörðum þá einstöku vin-
semd að færa því myndir þessar að gjöf, þannig að
þær hafa nú um árabil aftur hangið á sínum stað.
Innsk. 1988-S.H.H.